Er is altijd een voelbaar gevoel van opwinding als je met een duikboot naar Lefteris Reef vaart. Het is een plek die zijn geheimen langzaam prijsgeeft, en je weet nooit wat er ontdekt zal worden.
Het overvloedige zeeleven, variërend van zachte koralen tot een murene, is een zekerheid, maar scherven van oude amforen geven aan dat dit ook een plek is met een rijke geschiedenis. Zelfs op het eerste gezicht is Lefteris altijd een berucht scheepsrisico geweest.
Lees ook: Onverzettelijke achtervolging: de vondst van de HMS Triumph uit de Tweede Wereldoorlog
Volgens de Griekse historicus Herodotus raakten minstens drie galeien het rif en zonken tijdens de mislukte tweede Perzische invasie van Griekenland in 480 voor Christus. Koning Xerxes gaf vervolgens opdracht om een stenen zuil, gebouwd uit blokken met een gewicht tot een halve ton, op te richten om verder verlies te voorkomen.
Dit baken dateert twee en een halve eeuw eerder dan de vuurtoren van Alexandrië en is de oudste navigatieconstructie die in historische archieven bekend is.
In meer hedendaagse tijden vermeldt Alexandros Papadiamantis (1851-1911), een gevierde Griekse schrijver uit Skiathos, Lefteris Reef in The Poor Saint: “Lefteris bevrijdt ladingen van zijn schepen en bevrijdt zeelieden van de korte last van het leven.”
Ondanks de huidige draadframe-vuurtoren, onderscheidt Lefteris Reef zich door twee recentere wrakken te hebben veroorzaakt.
Het vrachtschip Vera, gebouwd in 1956 en 58 meter lang, liep daar in 1999 aan de grond. Op een diepte van 17 tot 28 meter ligt het wrak nu in tweeën gebroken en blijft het gemakkelijk toegankelijk voor duikers van verschillende niveaus.
Intrigerender is de ss Volos, een ouder wrak waarvan de identiteit bijna 60 jaar lang in vergetelheid is geraakt. Het volledige achtergrondverhaal is nu pas herontdekt.
De opwinding van het duiken met de Volos heeft niet alleen veel te maken met de omstandigheden van het zinken (zie paneel), maar ook met dit achtergrondverhaal.
Het is een diepe duik die bijna begint aan de vooravond van de recreatieve duiklimiet op meer dan 36 meter. Op zijn kant gerold bevinden de overblijfselen van het schip zich in twee afzonderlijke delen, op slechts een paar meter van elkaar.
Het voorste en diepere gedeelte is het voordek en het voorschip in zijn geheel. Frustrerend voor niet-technische duikers is dat het op een helling ligt, met de boeg tot ruim 61 meter diep.
Als u langs de twee voorste laadruimopeningen in het stalen raamwerk van het schip afdaalt, kunt u zich voorstellen dat kapitein Pietsch vanaf de brug in de duisternis tuurt terwijl de kolkende zee op die noodlottige nacht water op het voordek dumpt.
Je kunt je voorstellen dat de roerganger wanhopig probeerde het schip stabiel en stabiel te sturen in een deining die af en toe het voorschip in zijn geheel opslokte, terwijl het door de top en de trog ploegde.
Je kunt de paniek voelen toen de eerste officier de kapitein waarschuwde voor de gevaarlijke nabijheid van Lefteris, en je kunt je de gruwel voorstellen toen ze beseften dat er niets kon worden gedaan om het onvermijdelijke te vermijden. DOORDringen van deze sectie van het wrak is eenvoudig dankzij de open geribbelde omlijsting. Als je de romp induikt, zijn er geen wijd open laadruimten, zoals je zou verwachten, alleen een woud van langzaam rottende stalen balken en kolommen versierd met koraal.
Ooit zou dit gebied bezaaid zijn geweest met munitie voor het keizerlijke Duitse leger. Nu, met zijn complexe staalconstructie afgetekend tegen het diepe blauw van de Egeïsche Zee, is het griezelig leeg.
Het achterste gedeelte, dat zich op ongeveer 36 meter hoogte bevindt, is meer een mysterie. In 1942, tijdens het hoogtepunt van de nazi-bezetting, was de Oostenrijkse zeebioloog en baanbrekende onderwaterfotograaf Hans Hass in Griekenland op een wetenschappelijke expeditie.
Met behulp van aan de oppervlakte geleverde duiktechnieken en rebreathers (het zou nog een jaar duren voordat Jacques Cousteau de Aqualung mede-uitvond) filmde Hass de Volos daadwerkelijk onder water.
Wonder boven wonder zijn de beelden vandaag de dag nog steeds te zien in de documentaire Menschen Unter Haien (Men Among Sharks) uit 1947. Het toont het wrak rechtop en volledig intact in slechts 10-12 meter water.
Vijfenzeventig jaar later is het resterende achterste gedeelte nog maar een klein deel van wat het zou moeten zijn. Met een lengte van ongeveer 10 meter en zonder duidelijk herkenbare kenmerken, kan het elk deel van het schip achter op het voordek zijn, afgezien van de kenmerkende achter- en achtersteven.
Als je nadert, is het eerste wat je opvalt een davit van een reddingsboot, beladen met zeegroei en naar beneden hangend in de richting van het zand. Dit betekent echter niet dat het achterste gedeelte zich dichtbij het scheepsdek bevindt.
Bij nadere inspectie blijkt dat de davit op de buitenkant van het bakboordboord rust, wat betekent dat hij op zijn huidige positie is gevallen.
Uit het gangboord komen de dwarsbalken die vroeger het dek ondersteunden, maar deze zijn nu verticaal en gedraaid. Velen zijn kapot en zijn een obstakel geworden voor nietsvermoedende vissers.
Het is onmogelijk dat de afstand van dolboord tot zand slechts 3-4 meter bedraagt. Het lijkt alsof driekwart van de 12.6 meter breedte van het schip op de een of andere manier diep in het zand ligt begraven – maar dat is slechts een illusie. Helaas ontbreekt het gewoon.
Het ethos van na de Tweede Wereldoorlog was om oude wrakken te bergen voor schroot. Om deze reden heeft de Griekse regering tussen 2 en 1945 ruim 1952 wrakken gesloopt.
Hoewel ss Volos op geen enkele bekende officiële lijst staat, werd het niet uitgesloten van deze verontwaardiging. De enkele propeller, de bovenbouw en hoogstwaarschijnlijk de zeer gewaardeerde motor en de ketel werden allemaal weggevangen. De methoden waren vaak grof en er werd dynamiet gebruikt, ondanks de veroorzaakte milieuschade.
Dus de Volos, zoals die nu is, is slechts een gedeeltelijk wrak, maar wat overblijft nodigt duikers uit om enkele fascinerende gebeurtenissen in de geschiedenis te verkennen – die ook nog een onweerstaanbare wending aan het verhaal bevatten.DE HANS HASS-EXPEDITIE UIT 1942 inclusief landgenoot Alfons Hochhauser. Nadat hij vóór de oorlog jaren als herder en vervolgens als visser in de Pilion-regio had gewoond, sprak hij vloeiend Grieks en was hij grondig vertrouwd met de Sporaden en het omliggende maritieme gebied.
In 1928 was hij verantwoordelijk voor de recuperatie van het beroemde Artemision Bronze, een levensgroot beeld van Zeus (of misschien Poseidon) gemaakt rond 460 voor Christus en nu een belangrijke tentoonstelling in het Nationaal Archeologisch Museum van Athene.
Het beeld werd teruggevonden in een (mogelijk Romeins) scheepswrak uit ongeveer 250 voor Christus bij Kaap Artemision in het noorden van Evia – slechts 10 zeemijl ten zuidwesten van Lefteris.
In aantekeningen uit 1942 schrijft Hochhauser (die later zijn positie bij de geheime veldpolitie van de Wehrmacht zou gebruiken om de Grieken – van wie velen zijn vrienden waren – te redden van de draconische maatregelen die de nazi’s hadden opgelegd) in zijn persoonlijke dagboek;
“14 juli – Wij zijn degenen die ze uit zee hebben gehaald en zij waren degenen die ze in houten kisten hebben verpakt en in het ruim hebben gestopt. Ik heb tot nu toe 12 kratten geteld. Ze staan allemaal vol met verbazingwekkende artefacten uit de verzonken stad. Sommige zijn als nieuw.”
“25 augustus – laatste dag. Morgen komen we terug – 'X' [Hans Hass] is duidelijk blij – ik heb mijn schuld uit het verleden betaald. Maar ik ben helemaal niet blij. De films die we hebben gemaakt waren erg goed, maar het ruim staat vol met kratten. Ik bedenk hoe anders het nu is dan in 1928 toen we de oude god ontdekten.”
Hoewel nooit herontdekt, ligt de ‘verzonken stad’ naar verluidt ergens tussen de eilanden Psathoura en Gioura, die uiteraard ook in de Sporaden liggen. Gegeven het feit dat Lefteris Reef door de jaren heen zoveel wrakken heeft opgeëist, dicteert de logica dat als Hass en Hochhauser oude artefacten hadden gevonden terwijl ze daar waren om te filmen, ze deze ook zouden hebben teruggestuurd naar nazi-Duitsland.
Het is meer dan waarschijnlijk dat de scherven van oude amforen die vandaag de dag nog te zien zijn slechts een overblijfsel zijn van wat ooit was. Of misschien zijn het – zoals elke goede duiker zou kunnen aannemen – slechts de verleidelijke sporen van wat nog ontdekt moet worden.
• Twee lokale duikcentra die duiktrips naar Lefteris Reef organiseren zijn: Skiathos Diving Centre, skiathosdiving.gr, en Zoumbo Sub, zoumbosub.gr. De auteur wil Yiannis Iliopoulos en Androniki Iliadou van Athos-Scuba Diving Centre, Halkidiki bedanken voor hun hulp bij zijn artikel.
DE VOLOS
Het schip werd in 1902 opgericht door Neptun Aktiengesellschaft uit Rostock en heette oorspronkelijk de Thasos. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg het schip de niet benijdenswaardige rol van munitietransport in de Duitse keizerlijke marine toegewezen. Ze werd in 1917 ernstig beschadigd nadat ze aan de grond was gelopen nabij de Noord-Zweedse stad Lulea, en werd na de oorlog teruggesleept naar Duitsland en gerepareerd.
In 1921 werd ze opnieuw gelanceerd als de Volos en begon ze een regelmatige route tussen Hamburg en Istanbul te ploegen.
De Volos kwamen tien jaar later om 10 uur op 8.14 februari 21 ten onder, in zware zee en met kracht 1931 tot 8 wind, toen ze Lefteris Reef troffen.
Kapitein Pietsch en eerste officier Bohl hadden allebei erkend dat ze ervaring hadden in Griekse wateren, maar de wreedheid van de storm en een ongewoon sterke stroming kregen de overhand.
De besturing werd ondoeltreffend door een enorme deining die uiteindelijk het 86 meter lange stalen schip op Lefteris dumpte alsof het een kinderspeelgoed was, waardoor de drie officieren en 23 bemanningsleden languit gingen liggen en hun leven in groot gevaar kwam.
Met gebarsten pijpen en een gebarsten romp begon Volos water op te nemen. Wanhopig beval kapitein Pietsch haar volledig achteruit te gaan, maar het mocht niet baten: de kracht van de inslag had zowel de ketel als de motor verplaatst.
De radio-operator begon een SOS uit te zenden, maar helaas realiseerde niemand zich dat de antenne kortgesloten was.
Terwijl de golven op het getroffen schip beukten en het water bleef binnenstromen, viel de generator uiteindelijk uit en werd het schip in duisternis gestort.
Er werden olielampen aangestoken, maar de bemanning kon weinig anders doen dan schuilen voor de ergste verwoestingen van de storm en bidden voor redding.
Tegen alle redelijke verwachtingen in werden de navigatielichten van een passerende stoomboot slechts twee uur na het incident gezien. Het scheepsfluit klonk, maar de stoomboot veranderde niet van richting en haar lichten vervaagden pijnlijk in de verte.
Ongelooflijk genoeg, toen de hoop van de bemanning de grond in leek te gaan, werd een tweede schip opgemerkt. Hierbij werd echter ook niet opgemerkt dat de gestrande overlevenden vastzaten op het rif te midden van vlagen van verblindend opspattend water en meedogenloze zeeën.
Gelukkig was de storm voldoende afgenomen om hen de volgende ochtend uit direct gevaar te halen. Dankzij een door een jury gemonteerde antenne kon een SOS eindelijk doorkomen en werd het Zweedse schip ss Belos uitgezonden.
De volgende dag werd de bemanning afgevoerd (en terug naar de nabijgelegen stad Volos), terwijl de kapitein, de eerste officier en de hoofdwerktuigkundige nog drie dagen aan boord bleven om elke poging tot het claimen van bergingsrechten te voorkomen totdat de hersteloperaties plaatsvonden. kon worden geregeld en voltooid.
