Onverzettelijke achtervolging: de vondst van de HMS Triumph uit de Tweede Wereldoorlog

Namens Divernet gaan historicus DR KOSTAS GIANNAKOS en auteur ROSS J ROBERTSON zitten voor een exclusief interview met duiker extraordinaire KOSTAS THOCTARIDES, die deze lang verloren gewaande onderzeeër ontdekte

De bekende Griekse duiker en onderzoeker Kostas Thoctarides heeft in juni van dit jaar de Heilige Graal van de wrakjacht bereikt. Na een moeizame zoektocht van 25 jaar kwamen hij en zijn kleine team er uiteindelijk uit kondigde de ontdekking aan van de lang verloren gewaande Britse onderzeeër HMS uit de Tweede Wereldoorlog Triomf, zoals destijds gemeld Divernet.

Lees ook: Verkeerd gehoorde stem gooide 25 jaar lang de onderzeeërwrakjagers van de HMS Trooper in de war

Het enigmatische schip was spoorloos verdwenen, samen met de hele bemanning van 64 dappere zielen, en liet een sluier van mysterie achter die 81 jaar lang besloeg.

Het wrak ligt vrijwel intact op de zeebodem op 203 meter hoogte in de Egeïsche Zee, enkele kilometers van Kaap Sounion op het vasteland van Griekenland. Op de commandotoren van de cabinebrug – een onderscheidend kenmerk van onderzeeërs van de T-klasse – liggen de overblijfselen van een houten roer- en kompasstandaard. Iets lager bevindt zich het 4-inch Mk XII-dekkanon. 

Verleidelijke aanwijzingen voor Triomf's laatste momenten zijn ook duidelijk. De periscopen zijn ingetrokken en alle luiken gesloten, wat een diepe duik suggereert, terwijl de roeren een vaste koers aangeven. De deur naar de naar achteren gerichte externe torpedobuis midscheeps aan stuurboord is open, waarbij een Mk VIII-torpedo gedeeltelijk uitsteekt. 

Het boeggedeelte heeft catastrofale schade opgelopen, maar of de oorzaak nu een scheepsmijn was of een van die Triomf's eigen torpedo's zijn een merkwaardige kwestie die nog moet worden opgelost door de experts. 

Geschiedenis van HMS Triomf

Na twintig oorlogspatrouilles te hebben voltooid, heeft HMS Triomf zou onder bevel van luitenant John S. Huddart naar huis terugkeren naar Engeland voor een refit en een welverdiende rust en ontspanning voor de bemanning. Op het laatste moment werd het echter omgeleid voor een speciale missie. 

Vertrekkend uit Alexandrië op 26 december 1941, waren onder de mensen aan boord de speciale Operations Executive (SOE)-agent luitenant George Atkinson opmerkelijk; Griekse geheime dienstofficier en voormalig draadloze operator van de koopvaardij Diamantes Arvanitopoulos; en de Nieuw-Zeelandse MI9-verbindingsofficier luitenant Jim Craig. 

Samen met 5 ton voorraden zouden ze worden geland op het kleine Griekse eiland Antiparos. Dit was een ontmoetingspunt dat eerder door MI9 was opgezet om Britse en Commonwealth-ontduikers of ontsnapte gevangenen te evacueren die na de Duitse invasie in april 1941 in Griekenland waren achtergelaten.

Onder de missiecodenaam ISINGLASS zou Atkinson per caique naar Athene gaan. Daar zou hij heimelijk leiders van twee Griekse verzetscellen ontmoeten, extra ontduikers verzamelen, de wielen smeren met contant geld en gouden soevereinen, twee uiterst belangrijke radiozenders/ontvangers afleveren en vervolgens met de nieuwe ontduikers terugkeren naar Antiparos voor evacuatie.

In de nacht van 29 december Triomf bereikte zijn bestemming en loste het SOE / MI9-team en voorraden uit. Maar liefst dertig ontduikers, die al maanden op de vlucht waren en al drie weken op het eiland wachtten, verwachtten een onmiddellijke evacuatie. 

Ze konden echter niet aan boord worden genomen omdat de Triomf eerst een patrouille in het gebied zou ondernemen. Huddart beloofde ze op 9 en 10 januari van het nieuwe jaar op te halen. De onderzeeër keerde echter nooit meer terug. 

Het laatste contact was wanneer Triomf betekende de voltooiing van de eerste fase van zijn missie. Vervolgens ging het verder met het uitvoeren van zijn patrouille. Gegevens van een torpedo-aanval op 9 januari 1942 om 11.45 uur op het vrachtschip Rea plaats het een paar kilometer van Kaap Sounion. 

Dit wordt later gevolgd door een Italiaans vliegtuig dat melding maakt van een waarneming van een onderzeeër ongeveer 4 zeemijl ten zuidoosten van Sounion. Maar geen van deze feiten was destijds bekend bij de geallieerden. 

Terwijl de dagen weken werden, nam de hoop geleidelijk af. Op 23 januari verklaarde de Admiraliteit met tegenzin HMS Triomf verloren, de ongelukkige bemanning definitief naar onbekende diepten gestuurd. 

Een tragedie trof ISINGLASS ook toen leden van SOE/MI9-operaties, waaronder Atkinson, op Antiparos werden aangehouden. Ondanks standaard operationele procedures had Atkinson zijn schriftelijke orders bij zich – en deze bevatten essentiële informatie over het Griekse verzet, dat vervolgens in handen van de vijand viel. 

De gevolgen waren verschrikkelijk. Nu hun dekking was opgeblazen en de reputatie van Groot-Brittannië op het gebied van spionage lokaal aan flarden was, werden veel verzetsstrijders in Athene opgepakt. De meesten werden veroordeeld tot de verschrikkingen van interneringskampen. Atkinson zelf werd berecht en als spion geëxecuteerd. 

Het interview

Ongelooflijk genoeg is dit de vijfde onderzeeër die Kostas Thoctarides in zijn carrière heeft ontdekt. In een exclusief interview vroegen we hem naar zijn nieuwste vondst. 

Hoe kwam het dat u in 1998 voor het eerst betrokken raakte bij HMS Triumph?

KT: “Kort nadat ik de sub-HMS had ontdekt PerseusIk werd uitgenodigd op de Britse ambassade in Athene, waar een goed geïnformeerde marine-attaché met de naam Benbow terloops vroeg of ik van de Triumph had gehoord. Het was bijna een voorbijgaande opmerking, maar genoeg om mijn nieuwsgierigheid te prikkelen. Dus begon ik ernaar te kijken. Naïef dacht ik dat het maar een jaar of twee zou duren – daar zat ik een beetje naast!”

Er waren andere pogingen om de onderzeeër te vinden. Waarom denk je dat jij bent geslaagd waar anderen faalden?

KT: “Het is een combinatie van factoren, waaronder ervaring die vaak op de harde manier is opgedaan. Toegang tot primaire bronnen, zoals die van het Nationaal Archief in Kew, is van cruciaal belang. En om praktische redenen geldt dat ook voor een gemakkelijke toegang tot het zoekgebied. Wat dit alles echter overheerst, is doorzettingsvermogen. Op het moment dat je besluit te stoppen, is falen 100% gegarandeerd.” 

Wat waren de ergste uitdagingen of obstakels bij het ontdekken van de onderzeeër? Hoe heb je ze aangepakt?

KT: “Je moet begrijpen dat onderzeeërs stealth-wapens zijn en ontworpen zijn om niet ontdekt te worden. Het is dus vrijwel onmogelijk als ze vermist raken! Maar even serieus… Hoewel van levensbelang, was het archiefonderzoek eindeloos, niet in de laatste plaats omdat het duizenden bestanden uit Britse, Duitse, Italiaanse en Griekse bronnen betrof. 

“Bovendien is de Egeïsche Zee een heel grote plaats en Triomf Het had bijna overal kunnen zijn. Elk stukje informatie of mogelijke aanwijzing moest dus worden opgevolgd om te proberen de laatst bekende locatie van de onderzeeër te bepalen. Toch was het zoekgebied dat we fysiek moesten bestrijken enorm.” 

Waren er doorbraakmomenten?

KT: “Een torpedo-aanval op het Italiaanse vrachtschip Rea, dat op dat moment werd gesleept, zou op 9 januari 1942 hebben plaatsgevonden. We doorzochten het gebied en vonden drie Mk VIII-torpedo's. Ze hadden geen doel geraakt en hun voortstuwing raakte op en zonk. 

Hoe werd de zoektocht gefinancierd? Particulier, of was er overheidssteun van de Britten of de Grieken? 

KT: “Het werd volledig gefinancierd door mij en mijn passie voor onderzoek! Dat is soms niet gemakkelijk, dat geef ik toe. Vooral de brandstofkosten zijn verlammend geworden. Boten zijn inherent duur en apparatuur voor het opsporen van wrakken is ook een grote kostenpost, hoewel er, als je verstandig bent, manieren zijn om binnen het budget te blijven.”

Hoe komt het?

KT: “Er is tegenwoordig veel hoogwaardige specialistische apparatuur beschikbaar. De meeste zijn erg goed, maar onbetaalbaar in prijs. Ik heb een sidescan-sonar, maar deze is alleen nuttig op relatief ondiepe diepten. Daarom gebruik ik voornamelijk een veel goedkopere fishfinder-sonar. 

“Normaal gesproken moeten serienummers worden gecontroleerd, maar dat is buitengewoon gevaarlijk omdat dergelijke torpedo’s nog steeds explosieven bevatten. We begrepen echter dat ze van exact hetzelfde type waren als die gebruikt Triomf. Toen wist ik dat we dichtbij kwamen. 

“Het is een beetje aangepast om metaal te helpen vinden, maar het is vrijwel hetzelfde als dat door vissers wordt gebruikt. Het is goed genoeg gebleken om te vinden Triomf en vele andere wrakken.

Zeearcheologen en academici zijn de professionals op het gebied van de maritieme geschiedenis, maar het wordt vaak overgelaten aan particulieren en enthousiastelingen – zogenaamde wrakkenjagers zoals jij – om op eigen kosten wrakken te ontdekken. Wat is uw mening daarover?

KT: “Voor de hand liggend zou ik zeggen dat het een gemiste kans is. Hoewel duiken en onderzoek door dergelijke experts worden uitgevoerd, zou er ongetwijfeld meer kunnen worden gedaan. Dat zou meer financiering betekenen, en dat is alleen mogelijk met een grotere visie. Mariene archeologie maakt deel uit van een gedeeld cultureel erfgoed – het is van ons allemaal. Het moet dienovereenkomstig door de overheid worden gefinancierd.” 

Kun je het moment van ontdekking beschrijven?

KT: “Er waren in het verleden nogal wat close calls geweest, maar op de een of andere manier vond ik deze spannend. We hadden de ROV naar beneden gestuurd en waren gefixeerd op de monitor. Sonar had ons verteld dat er daar beneden iets heel groots was, maar wat was dat precies? 

“Toen kwam het moment van de waarheid: de ROV-lampen vingen iets op in het pikkedonker. Na een beetje voorzichtig manoeuvreren door mijn dochter Agapi – zij is trouwens de eerste gecertificeerde ROV-operator van Griekenland – werd het steeds duidelijker dat we naar een soort scheepswrak keken. 

“Eerst zagen we het achterschip en toen verscheen midscheeps de onmiskenbare commandotoren van een onderzeeër. Een ontzagwekkend gezicht kan ik je vertellen! 

“Maar ik moet ook zeggen dat zodra ik een gesloten luik zag, ik getroffen werd door de gedachte aan degenen die daar zoveel jaren geleden vastzaten. Dus extreme opwinding dat onze zoektocht eindelijk voorbij was, maar het was ook een bitterzoet moment vanwege de betekenis van wat we hadden gevonden. 

Er zijn nogal wat onderzeeërs in de Egeïsche Zee, de U-133 is niet zo ver weg en de Griekse onderzeeër Katsonis werd vrij recent ontdekt op 250 meter nabij Skiathos. Hoe kwam je erachter dat het HMS Triumph was?

KT: “Uiteraard wisten we uit de archieven waar we naar op zoek waren. Het was dus een kwestie van het afstemmen van de kenmerken op die van een T-klasse in het algemeen Triomf in het bijzonder. Reparaties na het treffen van een mijn op 26 december 1939 in de Noordzee betekenden dat ze een afgeknotte boeg had en geen externe boegtorpedobuizen, noch achterste torpedobuizen, dus dit waren belangrijke identificatiemiddelen.

Wat gebeurt er nu met het wrak?

KT: “Onder UNESCO en Onderwater Cultureel Erfgoed Volgens de regels wordt de onderzeeër automatisch aangewezen als oorlogsgraf en krijgt hij de status van een site van archeologisch belang. Bovendien maakt de diepte het niet gemakkelijk toegankelijk, waardoor het behoud ervan wordt gegarandeerd.” 

Is uw werk gedaan met de Triumph?

KT: “Niet precies. We blijven samenwerken met onderzeeër- en torpedo-experts, vooral met betrekking tot de krachtige boegexplosie. De reacties op de ontdekking zijn enorm. 

“Ironisch genoeg heeft het veel vragen opgeroepen bij de families van de bemanning aan boord. Nu het echter is gevonden, heb ik er alle vertrouwen in dat de laatste geheimen van HMS zijn onthuld Triomf zal worden ontrafeld, en afsluiting kan eindelijk worden bereikt.”

De bijzondere inspanningen van Kosta en zijn kleine gevolg gedurende zoveel lange jaren getuigen van het feit dat doorzettingsvermogen een belangrijk ingrediënt is bij het zoeken naar wrakken. Zonder een dergelijke toewijding zou wat er al die jaren geleden is gebeurd nog steeds verloren gaan in de nevelen van de tijd. 

Het wrak vormt een aangrijpende herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en roept zowel eerbied als ontzag op. Het wekt bij ons een diepe waardering op voor de moed van degenen die dienden in de verzonken schaduwen van een oorlog onder de golven.

Ook op Divernet: Uitzicht op de Volos, Het O2 Rebreather-wonder, Griekse wrakkenjager lost mysterie uit 1959 op, Eerste freedivers bezoeken onderzeeër 'Great Escape', Technische duikers ontwarren Perseus beneden