Een ritje vanuit Littlehampton, het is de techniek die deze porseleinklei-dragende stoomboot zo onderscheidend maakt, zegt JOHN LIDDIARD. Illustratie door MAX ELLIS
KIJK NAAR STOOMVRACHTSCHEPEN over de 60 jaar vanaf ongeveer 1890, en er is meestal weinig variatie in het algemene ontwerp. Het zijn de details die ze anders en interessant maken. In het geval van de Zaanstroom, het zijn de vrachtafhandelingsapparatuur en het ‘reservewiel’, maar daarover later meer.
Zoals bij de meeste wrakken van deze omvang (66 meter lang) en diepte (dek op 25 meter, zeebodem op 29 meter), begint onze tour in het midden (1), waar het wrak het meest intact is. De ketel bevindt zich onder het dekniveau en is aan de voorkant omhoog gekanteld (2).
Het ruim valt voor de ketel naar beneden en is ongeveer halfvol met brokken porseleinaarde, opwaarts richting de ketel (3). Veeg het slib weg en ze verraden hun grijswitte kleur.
Ik vraag me af of een duikende pottenbakker een deel van de porseleinaarde heeft geborgen en er een pot mee heeft gemaakt? Wat dacht je van een porseleinen model van het schip? (Alles uiteraard legaal via de Receiver of Wreck.) Hoewel porselein een voor de hand liggend gebruik is, wordt porseleinaarde feitelijk in allerlei producten gebruikt, van banden tot papier en cosmetica.
Nog maar een eindje naar voren is het hoofddek ingestort en zijn de bovenste platen van de romp doorgerot, waardoor er een houten hekwerk van dicht bij elkaar geplaatste ribben overblijft. Op de stapels klei aan weerszijden van het ruim zijn vrachtkranen gevallen (4).
Een steel die vroeger naar de kiel liep, ondersteunt een roterende basis die zich op hoofddekniveau zou hebben bevonden. Boven de roterende basis bevindt zich de carrosserie van de kraan, hoewel er geen spoor meer is van de bijbehorende kabels en jibs.
De montage van de kranen weerspiegelt hoogstwaarschijnlijk dat de eigenaren, de Hollandse Stoomvaart Maatschappij, een schip specificeerden voor korte reizen. Het snel laden en lossen van bulkgoederen zou een aanzienlijke impact hebben op de winstgevendheid.
Bij dergelijk gebruik hebben veel kleine kranen langs de zijkanten van het schip een snelheidsvoordeel ten opzichte van masten en boortorens, vooral daar waar geen uitrusting aan de kade beschikbaar is om te helpen.
Verder richting de boeg: er heeft nooit een schot tussen de voorste twee ruimen gezeten, of het is volledig vergaan. Het enige dat overblijft zijn een paar staanders die het hoofddek zouden hebben ondersteund, met daartussen een stuk mast.
Het volgende in het voorste ruim is nog meer porseleinaarde en nog een paar vrachtkranen (5). Het lijkt erop dat elk ruim werd bediend door een paar van zulke kranen, één aan elke kant van het schip.
Het dek bij de boeg is iets naar achteren en naar bakboord gedaald (6) omdat de ondersteunende romp is vergaan. De oorspronkelijke hoogte van het dek is te zien aan de naar boven uitstekende ribben aan de stuurboordzijde van de boeg.
Op het dek zitten de ankerlier en het stuurboordpaar meerpalen nog stevig op hun plek (7). De bijbehorende bolders aan bakboordzijde ontbreken, vermoedelijk op de zeebodem gevallen en begraven onder het zand.
Onder het dek zijn de zijkanten van de boeg tussen de ribben doorgerot, hoewel de ribben te dicht bij elkaar liggen voor een duiker om erdoorheen te zwemmen (8).
Nu we langs de bakboordzijde van het wrak naar achteren varen, zijn grijswitte strepen op de zeebodem porseleinaarde die uit de ruimen is weggespoeld.
Kijkend naar het werkelijke niveau van kleibrokken in de voorste ruimen, denk ik niet dat er daadwerkelijk veel van is weggespoeld. Terwijl bij de mijnbouw van porseleinaarde waterstralen onder hoge druk worden gebruikt om een slurry te extraheren, is deze niet oplosbaar.
Zeewater en golfwerking zouden de klei slechts in dezelfde mate eroderen als elk ander op klei gebaseerd gesteente. Als gesteente is porseleinaarde een vrij dichte lading, dus ik verwacht dat de ruimen toen qua volume slechts halfvol waren Zaanstroom was volledig met gewicht beladen.
Tekeningniveau met midscheeps markeren delen van ribbe en plaat op de zeebodem de overblijfselen van de bovenbouw (9). Terug aan dek, achter de ketel, is de locatie van het stuurhuis gemarkeerd
door de stuurmotor (10), op de voet gevolgd door de bovenkant van een driecilindermotor met drievoudige expansie die door het wrak omhoog steekt (11).
Aan weerszijden zijn kleine luiken de laadluiken voor de brandstofbunkers, gelegen in een zadelconfiguratie aan weerszijden van de motor.
Het achterschip houdt stand (12) worden opnieuw opgestapeld met brokken porseleinaarde. Ergens onder de lading bevindt zich de schroefastunnel. Het was hier een groeiend lek dat resulteerde in de Zaanstroom gestrand op 21 december 1911.
De zijkanten van de romp reiken tot dekniveau, maar tussen de ribben zijn de rompplaten feitelijk verder doorgerot tot op de zeebodem. Er is slechts één paar vrachtkranen die de achterste ruimen bedienen (13). Beide kranen zijn met de ruimhoofden op de lading gevallen, maar de basis voor de havenkraan staat nog steeds rechtop en vastgezet.
Helemaal achterin het ruim ligt een reservepropeller, rechtop tegen het schot gevallen (14), vanwaar het ooit op het dek erboven zou zijn opgeborgen. De locatie zou naast het reservegedeelte van de schroefas zijn geweest dat nog steeds aan bakboordzijde van het achterdek is bevestigd (15).
Over de zijkant van het achterschip en weer op de zeebodem, ZaanstroomDe propeller van de drone ligt grotendeels in het zand begraven. Slechts één mes steekt verticaal omhoog (16). Het roer en de stuurinrichting zijn losgebroken en naar bakboord gevallen, waarbij het stuurkwadrant vrij van de zeebodem is gehouden (17).
Eindelijk, terug aan dek, net voor de roerpaal, bevindt zich een ladder die aan het dek is bevestigd (18), en daarnaast een enorme ringsleutel (19).
Met al deze onderdelen en gereedschappen voor het hanteren van kapotte assen en propellers is het bijna alsof het probleem net zo terloops wordt aangepakt als het verwisselen van een wiel van een auto.
Gezien het feit dat de oorzaak van de ZaanstroomHet verlies was dat er water door de tunnel van de schroefas naar binnen stroomde, maar misschien waren de gereedschappen en onderdelen een verstandige voorzorgsmaatregel.
GIDS
ER KOMEN: Boten worden afgemeerd op het ponton waar de weg langs de rivier en de kustweg samenkomen, bij het Nelson Hotel in Littlehampton.
GETIJDEN: Het zicht is het beste bij laagwater, zes uur na hoogwater in Littlehampton.
HOE U HET VINDT: De GPS-coördinaten zijn 50 39.148N 000 36.920W (graden, minuten en decimalen). De boeg wijst naar het oosten.
DUIKEN: Onze vreugde, schippers Vernon en Daniel Parker, 01243 553977.
LUCHT: Arun Nautique, 01903 730558. Duiken met uitzicht op de oceaan Diensten (ook nitrox en trimix).
INRICHTING: B&B aan de Nelson hotel, Littlehampton, gunstig gelegen naast het charterbootponton, 01903 713358.
Kwalificaties: Uitermate geschikt voor de gemiddelde spreiding van kwalificaties op een clubreis.
lancering: De dichtstbijzijnde slip is in Littlehampton.
VERDERE INFORMATIE: Havenmeester, 01903 721215. Admiraliteitskaart 1652, Selsey Bill tegen Beachy Head. Ordnance Survey-kaart 197, Chichester en de South Downs, Bognor Regis en Arundel. Duik Sussex, door Kendall McDonald. Shipwreck Index van de Britse eilanden Vol 2, door Richard en Bridget Larn. Mole Valley SAC.
Pluspunten: Interessante techniek en zeker de moeite waard om te bekijken. Het is ook een goed alternatief als het dichtbij is Noordcoates is bezig met andere duikboten.
Nadelen: Bij laag water moet je wachten tot het tij is voordat je weer de haven in kunt.
BINNENZWELLING
Wanneer u een volle lading porseleinaarde vervoert, kunt u het beste geen lekkage veroorzaken. Dat is een voor de hand liggend understatement, maar wel een waarmee kapitein Paul Ralisock het zeker eens was nadat hij met zijn bemanning uit de 899 ton wegende achtbaan was gered. Zaanstroom.
Ze zonk om 7.45 uur in de vroege duisternis van 21 december 1911. schrijft Kendall McDonald.
De lading van kapitein Ralisock bestond uit porseleinaarde en hij was op weg naar huis van Fowey naar Amsterdam. Kort nadat hij Fowey had verlaten, legde hij zijn lek dicht bij de achtersteven en vlakbij het schroefashuis, hoewel hij zich pas uren later bewust werd van de klei die opzwol door zeewater, toen het wentelen duidelijk werd.
De Zaanstroom werd in 1895 gebouwd door Huygens en Van Gelder in Amsterdam, 66 meter lang, een breedte van 310 meter en een diepgang van 5 meter. Haar driecilindermotor met drievoudige expansie produceerde 108 pk uit twee ketels. Ze werd hard gewerkt door haar eigenaar, Hollandsche Stoomb Maats uit Amsterdam, en maakte goede winsten met het geld dat ze aan haar gebouw had uitgegeven.
Toen net na 7 uur duidelijk werd dat de Zaanstroom spoedig zou zinken, bevond de achtbaan zich twee en een halve mijl ten ONO van het Owers Light Vessel. Kapitein Ralisock beval zijn twintigkoppige bemanning naar de boten te gaan en het schip zonk kort nadat ze waren vertrokken.
Ze werden opgehaald door de stoomboot Westdale van Liverpool en landde in Ryde. Maar op de een of andere manier raakte in de duisternis en de verwarring van de redding een lid van de bemanning verdwaald – het enige slachtoffer.
Newham Sub-Aqua Club is eigenaar van het wrak, dat de duikers van de club positief identificeerden toen ze de bel in 1980 terugvonden.
Met dank aan Vernon en Daniel Parker, Paul Walkey, Tim Walsh en Mole Valley SAC.
Verscheen in DIVER oktober 2006
Ook op Divernet: Ramsgarth
