De F2 was een Duits experiment uit de Tweede Wereldoorlog en belandde onder mysterieuze omstandigheden in Scapa Flow tot zinken gebracht. JOHN LIDDIARD leidt de tour, bijgestaan door wrakillustrator MAX ELLIS
WIJ HEBBEN GEPUBLICEERD WRAK TOURS van bijna alle populaire wrakken in Scapa Flow – met één uitzondering: de Geleitboot of escortboot F2, vergelijkbaar met een korvet van de Royal Navy. De F2 maakte geen deel uit van de Duitse Grand Fleet uit de Eerste Wereldoorlog, maar was een latere toevoeging aan de wrakken na de Tweede Wereldoorlog. Gelegen in water van slechts 2-16 meter diep, is het een geweldige tweede duik en kan worden genoten door mensen met alleen een instapkwalificatie.
Zoals bij alle grote wrakken van Scapa Flow houden lokale schippers een boei op de wrakken F2, in dit geval vastgebonden aan de boeg (1). De F2 is gevallen met de stuurboordzijde naar boven, en de stuurboord-ankerketting kronkelt uit de trospijp over de romp en bungelt dan over de boeg naar het zand eronder.
In plaats van na de afdaling meteen verder te gaan, is het ook de moeite waard om even onder de boeg te kijken, waar zich een kleine cilinder bevindt (2) hangt aan een ketting.
De eerste keer dat ik dit zag, dacht ik dat het deel uitmaakte van een experiment voor het verzamelen van oceanografische gegevens, maar het is eigenlijk een gedenkteken. De inscriptie luidt: “Ter nagedachtenis aan Lesley Clarke. 19 januari 1959 tot 9 augustus 2006. Deze capsule werd hier geplaatst door haar duikvrienden. '
Als we naar achteren gaan, is het dek intact en vrijwel verticaal. De stuurboordankerketting wordt over een paar kleine bolders aan de bovenzijde van het dek gehaakt en vervolgens over de stuurboordkaapstander gewikkeld (3).
Daaronder bungelt de bakboordketting over de kaapstander tot een mooie stapel op de zeebodem.
Achter de kaapstanders zijn een paar dekplaten weggevallen, waardoor je zicht hebt op de binnenkant van de boeg – en ook wat licht hebt als je zin hebt om naar binnen te gaan, hoewel het gemakkelijkste toegangspunt iets verder naar achteren ligt, waar het wrak is opengebroken.
Een schuine spatscherm (4) overspant het dek voordat we bij het voorste kanon komen (5). Zoals veel kleine oorlogsschipkanonnen heeft de koepel een open achterkant, zodat details van het sluitstuk en de bedieningselementen gemakkelijk te zien zijn.
Achter het kanon zou de stuurhut hebben gestaan, maar het wrak is nu aanzienlijk meer gebroken, omdat de bovenbouw is weggesneden met explosieven, waardoor een groot deel van het dek en de romp is vernietigd – een slachtoffer van de uitgevoerde bergingsoperaties.
Niettemin biedt dit, zoals eerder opgemerkt, wel een toegangsmogelijkheid voor wie verder in de boeg wil kijken.
Neem zoals gewoonlijk voorzorgsmaatregelen om niet te verdwalen. Zelfs bij goed zicht is het mogelijk kleine puindeeltjes zodanig in beweging te brengen dat de uitweg niet meer mogelijk is.
Onder de verwoestingen in dit gebied bevindt zich een wirwar van elektrische kabels (6). Onder ander puin liggen kegels met elektrische isolatie onder hoge spanning (7), misschien van een radio-, sonar- of radarsysteem.
Het grootste deel van de stuurhut (8) staat aan de ene kant als een grote kist, slechts een paar meter verder van het wrak. Als je naar binnen kijkt, steken delen van de kabel en niet-identificeerbare behuizingen van apparatuur uit de opgehoopte roest en afval.
Terwijl we aan deze kant van het wrak blijven en de zeebodem naar achteren volgen, komen we bij een rond gedeelte van de mast (9)en dan, iets verder naar buiten, een veel groter deel van de trechter (10).
Het zicht is doorgaans goed genoeg om u in visueel contact te houden met het hoofdgedeelte van het wrak, zodat er geen risico bestaat dat u verdwaalt.
Iets verder naar achteren, ook vrij van het wrak, ligt een groot stuk machinerie (11) die mogelijk zijn gebruikt bij het hanteren van kabels. We komen later op een ander deel hiervan dat het gemakkelijker maakt om de hele montage te visualiseren.
Terug op het hoofdgedeelte van het wrak, een paar boortorens (12) zijn mooi in formatie gevallen. Vanaf hier ziet het wrak eruit alsof de romp volledig is omgevallen tijdens het vernietigingsproces. Een kleine strook kiel (13) steekt uit met de afgeronde vierkante geleider voor een van de F2's twee schroefassen.
Een rechthoekig gedeelte van de romp markeert de achtersteven (14), enigszins scheef scheef met het hoofdgedeelte van het wrak.
Rondom de achtersteven is een groot gebroken tandwiel met een verdraaiing van hefboommechanismen het stuurmechanisme (15), en hieruit komt het enkele roer (16).
Vlakbij de achtersteven staat een afgeknotte piramide die eigenlijk een betonnen meerblok is en niets met het wrak te maken heeft. Mogelijk is deze gelegd tijdens de bergingswerkzaamheden, omdat de boeien van lokale duikboten altijd vastgebonden zijn aan het wrak zelf.
Nu we weer vooruit gaan, langs de kielzijde van het wrak (die oriëntatie vanaf de boeg genomen), steekt een A-frame van een van de schroefassen uit boven het algemene wrak (17), met een gedeelte van de as en de gewone kraag van een lager dat langs de zeebodem loopt.
Bovenop het wrak een groot en duidelijk gedeelte van kiel- en rompplaten (18) ligt ver uit de lijn ermee gedraaid, mogelijk verschoven tijdens de berging van de turbines.
Daarnaast ligt een rol staalkabel. Dit is het deel van de F2 waar de stoomturbines zouden hebben gestaan. De vele non-ferro-turbinebladen hier zouden de eerste voorwerpen zijn geweest die werden geborgen, dus het is geen verrassing dat er zoveel schade is aangericht.
Dan komen we bij een blok dicht opeengepakte buizen. Dit is de kern van een hogedrukwaterpijpketel (19), vergelijkbaar met die van de Duitse mijnenvegerwrakken M343 en M483 voor de Kanaaleilanden (Wraktochten 85 en 115). Ik vermoed dat een tweede ketel de grote stapel wrakstukken tussen deze ketel en de breuk van het boeggedeelte ophoudt.
Verspreid in het puin bij de breuk liggen rijen dozen met vinnen (20), koeling voor elektrische apparatuur.
We hebben alles op het wrak gezien, maar onze tour is nog niet voorbij. Een touw (21) loopt vanaf de kiel van het wrak naar het westen.
Hierna komen we bij een ander groot gedeelte van de machines (22) met daarin enorme wielen en katrollen. Het lijkt erg op het eerder genoemde deel (11) en is ofwel het andere uiteinde van een in tweeën gebroken machine, of een andere machine met een soortgelijk doel.
In 1939, voordat de Tweede Wereldoorlog begon, werd de F2 werd omgebouwd tot een experimenteel torpedo-herstelschip. Hiervoor was een manier nodig geweest om testtorpedo's te lokaliseren en te bergen, waarschijnlijk met behulp van sleepnetten en kabels. Mogelijk maakt deze machine deel uit van de kabeltorpedo-herstelapparatuur.
Verder langs het touw (23), ongeveer 50 meter van de F2 zijn de overblijfselen van het 500 ton wegende houten bergingsschip YC21, dat in november 1968 tijdens een storm verging met delen van de F2 in het ruim, inclusief een 20 mm luchtafweergeschut.
Duikers konden op vertraagde SMB's naar boven komen, maar met gemakkelijk te lokaliseren boeienlijnen aan de boeg van de boot F2 en achtersteven van de YC21is het beklimmen van een van de boeien een handige manier om de duik te beëindigen.
EEN VERKEERDE BAAN
F2, torpedo-herstelvaartuig. GEBOUWD 1936, GEZOND 1946
Hoewel ze in 1936 werd gebouwd op de prestigieuze Germaniawerft-werf in Kiel, kreeg ze nooit een naam. Als experimenteel oorlogsschip werd ze eenvoudigweg genoemd F2, schrijft Kendall McDonald.
De eerste versie leek erg op een torpedobootjager, maar werd omschreven als een Geleitboot, oftewel escortschip. Ze woog toen 790 ton, 249 voet lang, met een breedte van 29 voet en een diepgang van 11 voet.
Maar niemand leek tevreden met het experiment. F2 was een arme zeeboot, en haar hogedrukketels gaven grote problemen. Dus speelden ze met haar.
F2 was aanvankelijk uitgerust met vier 37 mm en vier 20 mm luchtdoelkanonnen. Ze had twee grotere kanonnen van 4.1 inch, één in een enkele koepel met open achterkant aan de boeg en één op dezelfde manier aan de achtersteven gemonteerd.
Niemand van haar bemanning van 121 officieren en manschappen leek haar aardig te vinden, maar ze bewonderden wel haar snelheid van 28 knopen, afgeleid van dubbele turbines met elk twee propellers.
Het rommelen met de boot duurde de jaren vóór het begin van de Tweede Wereldoorlog, en uiteindelijk ging ze ten strijde, verlengd tot 2 voet en met een gewicht teruggebracht tot 263 ton. Tegen die tijd was ze een torpedo-herstelschip geworden en de Duitse marine verminderde haar bewapening met de vier 756 mm luchtdoelkanonnen.
Wat ze tijdens de oorlog feitelijk deed, lijkt over het algemeen niet vastgelegd. Ze gaf zich in 1945 over aan de Royal Navy en arriveerde in februari 1946 in Scapa Flow, en er bestaat een compleet mysterie over het zinken van haar ligplaats in Gutter Sound op 30 december van dat jaar.
Het is onwaarschijnlijk dat dit zinken opzettelijk was, aangezien er geen Duitse bemanning aan boord was. Er wordt hierover in geen enkele admiraliteits- of lokale archieven melding gemaakt, en er werd ook geen enkele poging ondernomen om haar groot te brengen totdat de berging in 1968 begon.
Het wrak was gekocht door Metreck Company Engineering, die begon met stralen voor het terugwinnen van metaal.
GIDS
ER KOMEN: Northlink-veerboten exploiteren van diensten van Scrabster naar Stromness en Aberdeen naar Kirkwall, 0845 6000 449.
HOE U HET VINDT: GPS-coördinaten zijn 58 50.70N 003 11.59W (graden, minuten en decimalen), met een buiging naar het zuidwesten. Het wrak van het schip YC21 ligt ten westen van de F2, en beide zijn voorzien van boeien. Er ligt ook een grote kanaalnavigatieboei net ten oosten van de wrakken.
GETIJDEN: De F2 er kan bij elke getijdenstand gedoken worden.
DUIKEN & LUCHT: De meeste duiken in Scapa Flow worden gemaakt vanaf grote hardboten, waarvan vele liveaboard-accommodatie met “drijvende stapelbedden” bieden. Boten zijn over het algemeen gevestigd in Stromness, maar kunnen 's nachts aanmeren in andere havens. Lucht wordt geleverd door compressoren aan boord. Nitrox kan tegen een toeslag aan boord van de meeste boten worden gemengd. Lucht, gewichten en cilinders zijn meestal bij de prijs inbegrepen, dus licht reizen en de uitrusting van de boot gebruiken is een optie. Scapa Flow Charters exploiteert de boten Jean Elaine en Sharon Rose, 01856 850879.
INRICHTING: Slaap aan boord van de boot of blijf aan wal in een plaatselijk hotel of B&B. Er is een camping in Stromness, maar kamperen in het Orkney-klimaat wordt niet aanbevolen. Orkney-eilanden VVV, 01856 872856.
Kwalificaties: Een gemakkelijke duik voor mensen met een startkwalificatie.
LANCERING: Als u met uw eigen boot wilt overvaren, zijn er in Scapa Flow een aantal kleine aanlegsteigers. Het dichtst bij de F2 is in Houton. Scapa Flow is een werkende haven, dus je moet vooraf toestemming regelen om te duiken met de havenmeester.
VERDERE INFORMATIE: Admiraliteitskaart 35, Scapa Flow & Benaderingen. Ordnance Survey-kaart 6, Orkney: vasteland, Ordnance-onderzoekskaart 7, Orkney: Zuidelijke eilanden. Duik Scapa Flow, door Rod Macdonald. De wrakken van Scapa Flow, door David M Ferguson. De scheepswrakken van Scapa Flow, door Peter L. Smith. De wrakken van Scapa Flow, door Lawson Wood.
Pluspunten: Een interessant contrast met het oudere ontwerp van Grand Fleet-wrakken. Handig
voor een tussenstop bij het Lyness Museum.
Nadelen: Het kan druk zijn als er meer dan één boot vol duikers op het wrak is.
DIEPTEBEREIK: -20m
Met dank aan Andy Cuthbertson, Kevin Heath en verschillende duikers uit Swansea en Leeds.
Verscheen in DIVER maart 2010
