Ondiep genoeg voor een mooie lange duik is deze stoomboot die 116 jaar geleden voor de kust van Zuidoost-Schotland zonk. JOHN LIDDIARD is onze gids, illustratie door MAX ELLIS
Ik ben helemaal naar het zuiden geweest vorige maand naar Guernsey, deze maand gaan we een flink stuk noordwaarts, naar de Schotse Firth of Forth.
Het wrak van het stoomschip van 1339 ton Rivier Gary bevindt zich iets meer dan anderhalve kilometer van de sombere grijze façade van de kerncentrale van Torness, hoewel dit duidelijk niet iets is dat de bemanning op prijs zou hebben gesteld toen het schip in 1893 door orkaankracht verging, waarbij alle handen verloren gingen.
Onze rondleiding begint op de ketel, die intact blijft (1), nadat hij over de afgeplatte romp was gerold en bijna aan de stuurboordzijde van het wrak zat. De Rivier Gary was ongebruikelijk omdat het twee ketels in een tandemconfiguratie had, zoals blijkt uit de wigvormige steunen voor een paar ketels die langs de kiel waren opgesteld (2).
De tweede ketel heeft het niet zo goed overleefd. Wat overblijft zijn delen van de ronde eindplaten en enkele ketelbuizen (3) verspreid net voor en aan stuurboord van de voorste ketelsteunen.
Verder richting de boeg, vóór de ketelsteunen, is de romp meer gebroken, met geribbelde platen verspreid over de zeebodem en het wrak iets naar stuurboord gericht.
Dit kan het gevolg zijn van het oorspronkelijke wrak, of mogelijk een teken dat het voorste deel van het wrak naar stuurboord viel toen het zich scheidde van de rest van de romp.
Het volgende herkenbare wrak, dat het spoor van rompplaten volgt, is de ankerlier (4), nog steeds intact op de montageplaat maar naar voren gekanteld.
Dit is niet verrassend, want terwijl dekmachines op stalen platen zouden zijn gemonteerd, zouden deze op hun beurt zijn gemonteerd op een grotendeels houten dek dat al lang geleden is weggerot.
Vóór de ankerlier liggen een paar ankerkabelbuizen plat op de zeebodem (5). Dan zie je, iets aan stuurboord, een groot anker met Admiraliteitspatroon (6).
Iets verder aan stuurboord liggen nog drie ankers, netjes op elkaar gestapeld (7). Deze zouden zo opgeborgen zijn op de Rivier Gary's boegdek, waarna het als een groep op de zeebodem viel terwijl het wrak in verval raakte.
Terug in lijn met de trospijpen en de ankerlier ligt een deel van de boegsteel aan één kant gekanteld (8). Maar het wrak eindigt hier niet. Net voor de boeg bevindt zich de vrachtlier (9), wat het voorwaartse ruim zou hebben gediend. Hij staat intact en rechtop op de montageplaat.
Over hoe het hier terecht is gekomen, kan ik alleen maar speculeren. Mogelijk is het tijdens bergingswerkzaamheden verplaatst. De grootvader van Iain Easingwood werkte onder meer als veiligheidsduiker met veiligheidshelm op dit wrak, en zijn foto in volledige veiligheidsuitrusting hangt in de Harbourside in Eyemouth.
Weer naar achteren, aan de bakboordzijde van het wrak en op gelijke hoogte met de ketelsteunen, bevinden zich het roer en de stuurmotor (10). Ook aan bakboordzijde van de kiel gevallen is de Rivier Gary's tweecilinder compoundmotor (11), waarvan de bovenkant van het wrak af wijst.
De basis van de motor bevindt zich slechts op korte afstand van de montageplaat die nog steeds aan de kiel vastzit (12)en in lijn met de ketelsteunen (2). Kenmerken op de motormontageplaat zijn een paar uitsparingen die aansluiten bij de krukas onder de motor, om ruimte te bieden voor de neerwaartse slagen van de zuigers.
De schroefas gaat naar achteren (13), dan breekt de romp snel af, en daarmee ook de cardanas.
Het wrak ligt nu grotendeels aan bakboord. Als we mijn eerdere speculatie voortzetten, kan dit schade door het zinken zijn geweest, of een teken dat het achterschip naar bakboord rolde toen het uit het centrale deel van het wrak brak en instortte. Deze theorie wordt ondersteund door de lieren (14) die de achterste ruimen zouden hebben gediend nadat ze naar bakboord waren gevallen, intact op hun montageplaat.
Wrakstukken zijn nu schaars op de zeebodem. Mogelijk zijn aanzienlijke delen van de rompplaten geborgen voor schroot. Als we een lijn vanaf de lieren nemen, komen we vervolgens bij een gebogen gedeelte van het achterschip (15), volledig met de verkeerde kant het wrak in.
Een klein gedeelte van de kiel met het staarteinde van de schroefas (16) en de achterstevenklier ligt in lijn met het gedeelte van de schroefas dat we eerder hebben gevolgd. De overblijfselen van de propeller zijn er, met de gebroken bladen er nog aan.
Iets verder naar bakboord zijn de laatste wrakstukken een deel van de romp, met de overblijfselen van het roer (17) van onderen uitsteekt.
Het zicht is normaal gesproken vrij goed, dus als het gunstig is, zou het niet moeilijk moeten zijn om terug te keren naar de shotlijn en op te stijgen, vooral omdat het onwaarschijnlijk is dat de duik tot lange decostops zal leiden. Aan de andere kant zou je lui kunnen zijn en een vertraagde SMB kunnen laten vallen.
DOOD IN EEN KRACHT 12
RIVIER GARRY, stoomschip. Gebouwd in 1883, GEzonken in 1893
TIEN JAAR ZEELEVEN was allemaal het stoomschip Rivier Gary zou zijn voordat een orkaan van kracht 12 haar van de zee wegvaagde en haar in Goatness Point nabij Dunbar en de monding van de Firth of Forth verpletterde, schrijft Kendall McDonald.
Hoewel ze Glasgow kort na haar geboorte in 1883 haar thuishaven noemde, werd het ijzeren stoomschip van 1339 ton gebouwd op de werf van Workman Clark in Belfast, in opdracht van een bekende reder uit Glasgow, Henry William Little.
Aangedreven door een enkele schroef uit een tweecilinder compoundmotor van 99 pk met een enkele ketel, wordt de Rivier Gary was 240 voet lang, een slank schip met een breedte van 32 voet dat op het diepste punt 17 voet diep trok. De heer Little was ongetwijfeld verantwoordelijk voor het feit dat al haar machines waren gemaakt en gemonteerd door Muir & Houston uit Glasgow.
De meeste Rivier GaryDe reizen van de volgende tien jaar werden heen en weer gemaakt van Leith naar Londen, met een vreemd mengsel van kolen en passagiers aan boord. Het bevel over al die jaren voerde kapitein John Cavender, eveneens uit Glasgow. Hij lijkt een gelukkig schip te hebben geleid, aangezien de meeste van zijn 10 bemanningsleden gedurende die tijd bij hem zijn gebleven.
Het schip gedroeg zich goed en haar reizen verliepen zonder ernstige incidenten totdat ze, beladen met steenkool, Leith op 18 november 1893 verliet naar Londen.
Toen werd het weer plotseling slechter. De wind kwam uit het noordnoordoosten en tegen de tijd dat ze Dunbar naderde, was de Rivier Gary voerde een verloren strijd. De wind was een orkaan, de zeeën enorm, en kapitein Cavender moet het gevoel hebben gehad dat hij niet langer het bevel voerde.
Toen ze nog maar anderhalve kilometer ten noorden van de stad Dunbar waren, dichtbij Goatness Point bij Torness, pakte de enorme wind het schip eenvoudigweg op en gooide het op de kust. Maar daar bleef het niet bij. Even later trok de terugslag van de golven haar de bergachtige zeeën voor de kust in. De Rivier Gary vrijwel in één keer gestrand.
Er waren geen overlevenden. Er zijn maar heel weinig lichamen van kapitein Cavender, zijn 18-koppige bemanning en de enige passagier aan boord gevonden.
GIDS
ER KOMEN: Eyemouth ligt aan de A1107, vlak bij de A1. Eenmaal in Eyemouth volgt u de borden naar de haven. De Harbourside ligt aan de noordkant.
HOE U HET VINDT: De Rivier Gary ligt op een vlakke zeebodem met een boeg naar het oosten. GPS-coördinaten zijn 55 59.84 N, 002 25.07 W (graden, minuten en decimalen).
GETIJDEN: Stilstaand water is 2 uur en 30 minuten na hoog- of laagwater bij Eyemouth
DUIKEN & LUCHT: Marine Quest Boat Charter is actief Northstar en Zilveren hemel uit Oogmond, 01890 752444. Het heeft een luchtcompressor aan de havenzijde.
INRICHTING: Marine Quest is gevestigd aan de Harbourside, met stapelbedden voor maximaal 15 duikers, lounge, tv, gratis internettoegang en een zeer efficiënte droogruimte voor uitrusting.
Kwalificaties: Net voorbij PADI Open Water of BSAC Ocean Diver-diepte.
LANCERING: Uitglijden bij North Berwick, St Abbs, Eyemouth.
VERDERE INFORMATIE: Admiraliteitskaart 175, Fife Ness naar St Abbs Head. Ordnance Survey-kaart 67, Duns, Dunbar & Eyemouth. Scheepswrakken van de Forth, Bob Baird. Berwickshire Duiktoerisme Vereniging.
Pluspunten: Ondiep genoeg voor een mooie lange duik, met voldoende tijd om alles te zien.
Nadelen: Gewoon te diep voor pasgekwalificeerde duikers om binnen hun kwalificaties te blijven.
Met dank aan Iain Easingwood en Jim Easingwood.
Verscheen in DIVER september 2009
