Bevoorrechte toegang tot eersteklas duikplekken kan afgunst opwekken, en een jaloerse duiker probeerde een stem te geven in het La Morépire-duikproject van technisch duiker STEFAN PANIS. Het voor het eerst verkennen van deze spectaculaire, niet meer gebruikte leisteenmijn in België zou zijn team echter licht aan het einde van de Covid-tunnel brengen – lees zijn rijk geïllustreerde rapport
Eind 2020, in de greep van de Covid-pandemie, werd de Belgische ‘museummijn’ La Morépire gedwongen zijn droge gedeelte te sluiten voor rondleidingen. Dit gaf de eigenaar, Yves Crul, onschatbare ademtijd om verschillende projecten uit te voeren.
Lees ook: Scheepswrakzilver, messing – zelfs een Model T Ford!
Ik had aan een documentaireproject gewerkt met de nabijgelegen gemeenschappen Bertrix en Herbeumont, dus een van de burgemeesters stelde me voor aan Yves, een superenthousiast voor mijnen – vooral leisteenmijnen.
We kregen groen licht om te duiken en de mijn te documenteren, hoewel we slechts een kort tijdsbestek kregen om dat te doen. Dit zou een eenmalige kans zijn om op de locatie te duiken, en ik was maar al te dankbaar dat ik deze samen met mijn mijnonderzoeksteam wilde aangrijpen. We hebben afgesproken om zo snel mogelijk te beginnen.
In ruil voor het mogen duiken in La Morépire zouden we een 3D-topografisch model van de locatie moeten maken en Yves eventuele foto's en video- beeldmateriaal voor gebruik in het museum, dat het komende jaar zou worden herbouwd.
De mijn, gelegen in de Rue du Babinay, Bertrix in de Zuid-Belgische provincie Luxemburg, is nu weer open en voor 9.50 euro kan iedereen die dat wil een rondrit maken door het droge gebied. Duiken is echter niet meer mogelijk – val Yves dus niet lastig met verzoeken!
Tijdens onze verkenning kreeg een jaloerse duiker lucht van ons project en plaatste valse informatie op sociale media dat iedereen daar kon duiken door simpelweg het museum te bellen – vermoedelijk in de hoop dat Yves, overspoeld met telefoontjes, ons project zou stopzetten.
Gelukkig konden zowel hij als de burgemeester de man lokaliseren en werd hij gemeld bij de autoriteiten.
De geschiedenis van La Morépire
La Morépire gaat ver terug, in ieder geval tot 1836. Toen werd het verkocht aan de familie Perlot, een grote naam in de geschiedenis van de leisteenmijnen die verschillende concessies bezat in België.
Op het hoogtepunt waren 70 mijnwerkers aan het winnen ardoisière, zoals de lei heet, vanuit drie niveaus. Aan het einde van elke dienst beoordeelde een supervisor de volgende te ontginnen gebieden en werden er gaten geboord waarin explosieven konden worden geplaatst. Het laatste team zou ze tot ontploffing brengen en de gangen zouden gevuld zijn met stof, maar de volgende ochtend zou het zijn neergedaald.
Er werden blokken leisteen van gemiddeld 100 kg uitgehakt, en mijnwerkers droegen deze op hun rug naar de wachtende mijnkarren. Als er één vol was, werd deze door de lieroperator uit de schacht getrokken om in de werkplaatsen erboven tot dakpannen te worden verwerkt.
De arbeiders waren trots en koppig. Er is een verhaal over een man die een enorm blok van 300 kg uithakte dat te zwaar was om te tillen. Hij spande zich zo in dat de aderen in zijn ogen barsten, waardoor hij verblind werd – maar hij droeg nog steeds die blokkade weg!
In 1977 leverden openluchtleisteenmijnen in Spanje en Portugal veel goedkopere dakpannen op en uiteindelijk werd La Morépire gedwongen te sluiten. De pompen werden stopgezet en langzaam eiste het grondwater de mijn terug en vulde deze tot de top.
Yves kocht de mijn in 1996 en startte zijn erfgoedbedrijf Au Coeur de l’Ardoise (In het hart van de leisteen). Hij moest vijf maanden non-stop pompen om het water tot op 25 meter hoogte te krijgen. Zelfs vandaag de dag kost het ongeveer 1,000 euro per maand om dit niveau te handhaven.
Elke duik in een “nieuwe” mijn is bijzonder, maar als nog nooit iemand op een locatie heeft mogen duiken, is het ontzettend spannend!
Duiken in La Morépire
We gaan het water in via de hoofdschacht, waar lang geleden de mijnkarren in en uit werden getrokken. Toen het museum openging, had Yves een karretje geïnstalleerd om de bezoekers via dezelfde rails naar de mijn te brengen, maar op een winter was er een das in de zekeringkast gekropen en kortsluiting veroorzaakt. Daarmee was het einde van de lift gekomen, omdat de verzekeringsmaatschappij weigerde uit te betalen.
Yves heeft een week lang dag en nacht gewerkt om 268 roestvrijstalen treden te plaatsen, waardoor hij het museum kon heropenen. De treden lopen helemaal door tot aan het water en de schacht is breed genoeg voor het opbergen van podiumtanks en camera's, een luxe voor ons.
Het is een geweldig gevoel om voor de eerste keer de schacht af te dalen. Slechts 5 meter lager staan we al voor zijgangen naar links en rechts. Aan de rechterkant zie ik een prachtige oude handpomp voordat de doorgang zich splitst in noord- en zuidgangen.
Aan het einde van de linkergang staat een enorme houten lier, prachtig bewaard gebleven, in een enorme kamer genaamd de Italiaanse Kamer. Louis Soquay, een 80-jarige mijnwerker die we later zouden ontmoeten, vertelde ons dat het vooral Italiaanse immigranten waren die in dit deel van de mijn werkten.
We duiken een helling van 45° af en genieten van het indrukwekkende aanzicht van een mijnkarretje dat nog op de rails staat. Aan het einde van de kamer wordt de schacht smaller en loopt door tot hij op een diepte van 37 meter uitkomt. Hier draait hij onder de hoofdschacht door om verbinding te maken met een kamer uit de rechtergang op -5m. Vallend sediment en geen zicht hier zorgen ervoor dat we deze schacht de Hellhole noemen!
In de linkergang op -10m ontdekken we veel voorwerpen, waaronder een oude telefoon voor communicatie met het oppervlak. Uit de plannen weten we dat de eerste enorme kamer niet ver weg kan zijn, maar helaas is de smalle doorgang geblokkeerd en zou het ons te veel tijd kosten om het puin op te ruimen.
We lopen verder door de hoofdgang en mijn hart slaat een paar slagen over terwijl mijn fakkel oplicht – een gezicht! Het blijkt een sierfiguur uit het museum te zijn die hier via een ventilatieschacht naar beneden is gevallen.
Iets verderop leidt een prachtige draaischijf van een mijnkar ons naar de volgende extractiekamer. Het is geweldig om door deze grote ruimte te zweven en het werk van de mijnwerkers te bewonderen.
Bij de volgende afslag vinden we treden die ons verrassend genoeg naar de oppervlakte brengen! Het is een perfecte nooduitgang midden in de mijn, mocht er iets misgaan. We beginnen onze door Seacraft gesponsorde scooters te gebruiken om de afstanden sneller af te leggen, maar worden uiteindelijk geconfronteerd met een instorting die de laatste kamer voor altijd lijkt te hebben afgesloten.
De -10 meter lange schacht aan de rechterkant bevat nog een leuke verrassing. Het lijkt vol puin te liggen, en omdat dit het oude deel van de mijn was, gaan we ervan uit dat het werd gebruikt om alles op te bergen wat de mijnwerkers niet hoefden terug te halen.
We volgen de dubbele rails en net voorbij de bocht is er weer een instorting, maar omdat we sidemount duiken kunnen we ons er doorheen wurmen. Een mooie gang leidt naar een nieuwe kamer, waarvan de bovenkant uitkomt in een luchtzak, maar geen verbinding heeft met de bovenste droge niveaus.
Het niveau van -60 meter van de mijn blijkt veel moeilijker te onderhandelen. Louis vertelde ons dat de oude rechterkant erg onstabiel was en dat hij er nog nooit in was geweest omdat het te gevaarlijk werd geacht.
En terwijl David aan de hoofdlijn vastlegt, terwijl ik in de gang hang om hem voorop te laten lopen, valt er een blok leisteen van het plafond op mijn benen, dus besluiten we de andere kant op te gaan!
Aan de voet van de schacht ligt een stapel oude houten ladders. Dit doet mij nog meer nadenken over het harde werk dat de mijnwerkers te wachten stond, het beklimmen van ladders met 100 kg steen op hun rug. Opnieuw wordt onze route geblokkeerd, dit keer door een spinnenweb van elektriciteitskabels waar het gevaarlijk zou zijn om er zonder zicht doorheen te komen, dus besluiten we terug te keren en op een ander niveau verder te gaan.
Bij de volgende duik nemen we gereedschap mee om de weg hierheen vrij te maken en enkele extractiekamers te ontdekken, maar ons tijdvenster om de mijn te verkennen blijkt te kort om het hele complex te kunnen bestrijken.
Bij onze eerste duiken was er veel lijn geïnstalleerd om de navigatie bij volgende duiken gemakkelijker en veiliger te maken. Dirk heeft veel informatie nodig van het duikteam om de kaart compleet te maken. De hoofdlijnen zijn gemarkeerd met intervallen van 5 meter, waar we stoppen om metingen en peilingen te doen en een schets te maken. Ik neem ook een foto van elk punt, evenals van andere opmerkelijke kenmerken.
Bij de volgende duik filmt Jimmy alles. Deze aanpak kost tijd, maar we weten dat als het op de juiste manier wordt gedaan, de resultaten verbluffend zullen zijn.
Tijdens de laatste duiken kunnen we een handig nieuw hulpmiddel gebruiken, de Mnemo. Verbonden met de lijn registreert het diepte, afstandshoek en peiling, en na de duik kunnen de gegevens worden geüpload naar een computer en overgebracht naar een Excel-bestand of grafisch weergegeven.
Erfenis van de duiken
Na onze duiken mogen we de droge delen van de mijn documenteren, zowel toeristisch als niet-openbaar, en ons vergapen aan de enorme en spectaculaire kamers. Het is verbazingwekkend hoeveel gereedschap we nog tegenkomen – boren, slangen en takels – en ook persoonlijke spullen: een jas, handschoenen of een leeg sigarettenpakje, een drinkblikje of een flesje bier.
Historische foto's zijn een geweldige aanvulling op een project als dit, maar net als bij het onderzoeken van oude scheepsfoto's is dat niet eenvoudig. Ik begin meestal met een online. zoek naar musea of archieven die mogelijk betrekking hebben op een mijn of mijnbouwbedrijf, voordat je een heleboel e-mails verstuurt in de hoop op een positief antwoord.
Soms moet ik vrij nemen van mijn werk en moet ik reizen om een collectie persoonlijk te bekijken, misschien wel 200 km verderop, maar één nuttige foto kan alle moeite de moeite waard maken.
Tijdens mijn mijnzoektocht naar La Morépire heb ik het geluk iets unieks te vinden: een 32 minuten durende documentaire gemaakt in 1953, met beelden van zowel boven als onder. Het zal geweldig zijn om iets hiervan in onze eigen documentaire op te nemen.
Wanneer het museum na de wederopbouw weer opengaat, zal veel van ons werk worden gebruikt in de bezoekersbriefings, inclusief onze foto's en video- beeldmateriaal.
Maar leuke foto's of video- zijn niet voldoende als je een wetenschappelijke benadering hanteert. Dirks 3D-topografisch model zal worden gebruikt als een nieuw veiligheidsplan voor de toeristische delen van de mijn, inclusief vluchtroutes en aandachtspunten. Hij heeft al ruim 200 uur tekenwerk op zijn naam staan en het resultaat belooft spectaculair te worden.
Een laatste woord over Louis Soquay, die 81 is maar er weinig ouder uitziet dan 65, en een boek schreef over het leven in ‘zijn’ mijne. Onze lange gesprekken waren altijd superinteressant en emotioneel, en hij daalde meerdere keren met ons de trap af om iets uit te leggen.
Toen we met hem door de mijn marcheerden, voelden we ons nederig en enorm respectvol. Hij en de andere mijnwerkers waren inderdaad dappere mannen.
Ook op Divernet: Een verhaal over twee mijnen, Wonderlijke duik in zwart marmer, HMS Brazen wrakduik, Monarch van het Kanaal, Parel van het Peak District, Diver-artikel vraagt om overdracht van wrakvondsten
