WRAKKUIKER
Het 19e-eeuwse Nederlandse stoomschip de Castor vervoerde kratten met antiquiteiten toen het in 1894 in het Engelse Kanaal zonk, maar wachten er nog meer beelden op herstel? STEFAN PANIS, die deze zomer naar het wrak terugkeerde, vindt het een klassieker
TIJDENS HET ONDERZOEK in de archieven ben ik door de jaren heen meerdere keren per ongeluk op interessante scheepswrakkenverhalen gestuit.
Lees ook: Duikers onderzoeken het oude marmeren wrak uit de Middellandse Zee
Eén daarvan was dat van de Nederlandse stoomboot Castor, een wrak dat meteen hoog op mijn verlanglijstje van ‘to do’-wrakken schoot.
In 2015 nodigde ik wrakjager Selçuk Kolay uit Turkije uit om te spreken op een internationale duikshow die ik had georganiseerd. Hij had over het Castor-verhaal gehoord en via zijn contacten kreeg ik nog meer waardevolle details voor mijn onderzoek.
Toen we afgelopen zomer in het Kanaal waren, werden we door het slechte weer gedwongen om in het relatief beschermde Dungeness-gebied te duiken, en we besloten heel snel om van de gelegenheid gebruik te maken om bij de Castor te duiken. Ik stond eindelijk op het punt dit wrak te zien.
Castor werd in 1870 in Glasgow gebouwd voor de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij (KNSM) in Nederland. Het was een door een schroef aangedreven schip met een tweecilinder compoundmotor, was 77 meter lang en had een waterverplaatsing van 1360 ton.
In 1873 werd het schip gecharterd door de Holland Amerika Lijn om passagiers over de Atlantische Oceaan naar Amerika te brengen. Ze maakte 12 terugreizen naar New York, de laatste in 1883, toen ze terugkeerde om op mediterrane routes te opereren en stukgoederen naar Amsterdam te vervoeren, vaak vanuit Turkije.
De Nederlandse consul Van Lennep handelde ook in antiquiteiten en stuurde via de KNSM veel voorwerpen naar Europese musea. Een van zijn klanten was het Rijksmuseum in Leiden in Nederland, en Van Lennep hielp bij het opbouwen van de collectie Grieks-Romeinse voorwerpen.
In 1894 werden veertien van dergelijke sculpturen en inscripties in twee kratten verpakt en vanuit de Turkse haven Smyrna (nu Izmir) aan boord van de Castor verscheept.
Helaas hebben ze Nederland nooit bereikt. Kapitein JR Visser passeerde Dungeness op 28 juli in dichte mist en kwam in aanvaring met de Duitse bark Ernst.
Castor werd midscheeps getroffen en zonk, maar alle 25 bemanningsleden en passagiers werden gered en aan land gebracht.
Er werden geen pogingen tot berging ondernomen en de Castor bleef, samen met haar lading, de komende 80 jaar op de zeebodem liggen.
OP EEN VAN MIJN EERSTE Tijdens mijn reizen naar Dover bracht mijn vriend Eddie Huzzey mij in contact met Colin Whyte, een van de BSAC Folkestone 501-duikers die de wraklocatie in 1985 hadden ontdekt.
Ze waren eropuit gegaan om op een onbekend stoomschip te duiken en brachten vervolgens een deel van de marmeren lading naar boven.
Uiteindelijk werden de knikkers ter identificatie naar de Canterbury Archaeological Thrust gebracht en aangegeven bij de Receiver of Wreck. Onderzoek leidde uiteindelijk tot het verhaal van Van Lennep en de Castor.
Bij latere duiken vonden de duikers enkele porseleinen platen met het KNSM-monogram erop, wat de identiteit van het schip bewees.
Uit onderzoek van de correspondentie van Van Lennep, bewaard in het Leids Museum, is een brief naar voren gekomen met daarin een gedetailleerde opsomming van de antiquiteiten.
De twee kratten die uit het wrak werden teruggevonden, waren voor hem de minder belangrijke items, omdat een andere krat met daarin een compleet beeld door de verzamelaar werd omschreven als “verbluffend!” Deze en een andere zaak wachten nog op ontdekking.
Terwijl ik naar de duikstek stoomde, waren mijn gedachten bij Van Lennep en de twee overgebleven koffers. Ik overwoog ook de mogelijkheid dat de zending met bestemming het Leidse Museum niet de enige was geweest, en dat er daar beneden nog meer zouden kunnen zijn.
Ik werd zenuwachtig van verwachting.
Toen ik op het wrak landde, dat ongeveer 30 meter verderop ligt, kon ik Tony Goodfellow door het rottende dek in een ruim zien.
Het leek erop dat we ons in het achterstevengedeelte van het wrak hadden vastgehaakt, dat nog steeds ongeveer 6 meter hoog was.
Omdat de romp aan het verslechteren is, kon ik gemakkelijk het achterschip binnendringen, en Tony liet me dozen vol onderbroekflessen zien (die met kogelstoppers erin) die rondslingerden.
De wraklocatie was bedekt met licht slib en als ik stopte, werd het zicht onmiddellijk tot nul teruggebracht. Ik trok achteruit en vervolgde mijn duik richting de boeg.
Rond midscheeps merkte ik de tweecilinder compoundmotor op die, omringd door vissen, een prachtig gezicht was. Iets verderop zag ik de overblijfselen van de brug en een stel rotsblokken ervoor, die een mooi kader vormden waar je doorheen kon fotograferen.
PAUL WILKIN, WIE WAS rondsnuffelen in dit gebied, gaf mij een seintje. Hij liet me een prachtige zilveren theepot zien die hij in een van de wastafels van het schip had gevonden.
Uit latere schoonmaak- en conserveringswerkzaamheden zou blijken dat het het scheepswapen droeg, en het voorwerp werd aangegeven bij de ontvanger van het wrak.
Ik ging verder en kwam vlak voor de boeg bij de ruimen, waar de kratten met de knikkers zich moeten hebben bevonden.
Ik heb goed gezocht naar eventuele sporen van hout of marmer, maar heb helaas niets noemenswaardigs gevonden.
Vlak voor de boeg lag een reserve anker, een prachtig model, en een ander lag naast het wrak op de slibrijke bodem.
Op de boeg stond nog een deel van de bovenbouw, waardoor het mogelijk was om binnen te kijken. Nadat ik echter opnieuw een uitslibbing had meegemaakt, besloot ik dat het tijd was om terug te gaan.
Toen ik aan de andere kant van het dek kwam, ontdekte ik dat de davits er nog steeds waren. Ik herinnerde me ze van de oude foto's die ik van het schip had gezien. Toen kwam ik een rij dode ogen tegen, een griezelig gezicht!
Ik kwam nog steeds glimlachend boven water na deze opwindende duik en voelde het voorrecht om zo'n fantastische plek vol geschiedenis en spanning te mogen bezoeken.
COLIN WHYTE VAN BSAC Folkestone 501 vertelde me dat alle knikkers die door de duikers van de eerste dag waren gevonden, waren teruggestuurd naar de Turkse ambassadeur Ozdem Sanberk als resultaat van de samenwerking tussen de Britse en Turkse regeringen.
Het British Museum had hun waarde geschat op £ 25,000, en de duikers hadden via de curator van het wrak een bergingsprijs ontvangen van de Turkse autoriteiten.
De knikkers worden nu tentoongesteld in het Anatolische Beschavingen Museum in Ankara.
Van de overgebleven schat is geen melding gemaakt, met name een standbeeld van Nysa dat Van Lennep noemde in zijn brief aan het Leidse Museum.
In juni van dit jaar organiseerden we een Dover Wrexpeditie, waarbij een internationaal team van duikers uit Groot-Brittannië, de VS, Italië en België betrokken was. Opnieuw “dwongen het weer en het zicht ons” om met de Castor te duiken, en het stelde niet teleur. Nadat ze de jongens hadden geïnformeerd over het verhaal van het schip, wilden ze allemaal graag als eerste gaan!
Terwijl ik afdaalde naar het wrak, merkte ik dat Brian Robinson en schipper Dave Batchelor van de Neptune een goede keuze hadden gemaakt bij het duiken op deze plek, omdat het zicht het beste was dat we de hele week hadden meegemaakt.
Ik zag dat mijn Italiaanse vriend Edoardo Pavia zijn lijn naar de boeg had gezwommen en besloot deze te volgen. Overal lagen de scheepsdetails en toebehoren, zoals de prachtige lieren, waar maatje Kenneth Dupont even bleef staan om voor mij te poseren.
In het ruim vlak voor de boeg zag ik een grote kaapstander die door het verrotte dek was gevallen. In het boeggedeelte, nog redelijk goed bewaard gebleven, zag ik Edoardo en Eddie in de ruimen vallen om een kijkje binnen te nemen.
Het zicht werd steeds slechter, dus besloot ik naar het achtersteven te gaan. Het tij was gedaald en het zicht was zelfs beter dan voorheen, waardoor het mogelijk werd de hele motor te zien, een prachtig gezicht.
In een ander ruim zag ik de overblijfselen van houten planken, en ik moet toegeven dat mijn hart een paar slagen oversloeg. Ik heb de inhoud onderzocht, maar helaas waren het alleen flessen.
Het tij keerde en de stroming nam toe, dus groette ik onze Amerikaanse vrienden, die nog steeds het achterschip aan het onderzoeken waren, en keerde terug naar de oppervlakte.
We hebben het Nysa-beeld niet gevonden, maar we waren het er allemaal over eens dat dit weer een geweldige Kanaalduik was.
