Het zijn de grootste vissen ter wereld, maar de visserij is niet de hoofdoorzaak van hun dalende aantallen, zoals FREYA WOMERSLEY en DAVID SIMS van de Universiteit van Southampton uitleggen
Meer dan 80% van de internationale handel wordt over zee vervoerd. Veel van wat we elke dag gebruiken en consumeren, is of zal worden vervoerd op enorme schepen die de wereldzeeën bevaren.
De koersen die deze containerschepen afleggen zijn vaste scheepvaartroutes die bekend staan als maritieme snelwegen en die veel weg hebben van snelwegen aan land. Deze snelwegen, waar schepen heen en weer reizen, verbinden verre havens, vaak aan weerszijden van uitgestrekte oceanen.
Zeesnelwegen kunnen ook de bewegingen en trekroutes van zeedieren doorkruisen. Reusachtige planktonvoedende walvissen en haaien zijn bijzonder kwetsbaar om getroffen en gedood te worden door grote schepen, omdat ze lange perioden aan de oppervlakte doorbrengen. Onze nieuwe studie ontdekte dat deze dreiging mogelijk een grotere doodsoorzaak is voor 's werelds grootste vis, de walvishaai, dan iemand eerder besefte.
Walvishaaien kunnen lengtes tot 20 meter bereiken. Ondanks hun robuuste uiterlijk is dat in aantal het geval gedaald met meer dan 50% in de afgelopen 75 jaar. In 2016 werden ze toegevoegd aan de groeiende lijst van bedreigde haaiensoorten.
In tegenstelling tot de meeste andere haaiensoorten die door de open oceaan zwerven, komen opzettelijke of onbedoelde vangsten voorbij industriële vissersvloten Er wordt niet gedacht dat dit de belangrijkste oorzaak is van de achteruitgang van walvishaaien. Dit komt omdat de grote visserij op walvishaaien is gesloten, en dat geldt ook voor de soort beschermd door internationale handelsverboden sinds 2003. In plaats daarvan wijzen verschillende factoren erop dat de scheepvaart een belangrijke, maar verborgen doodsoorzaak is.
Walvishaaien brengen een groot deel van hun tijd door met cruisen vlak onder het oceaanoppervlak, waarbij ze zich vaak voeden met microscopisch kleine diertjes die zoöplankton worden genoemd, waardoor ze op het directe pad van een schip kunnen komen.
Als een grote in botsing komt met een walvishaai, heeft de haai waarschijnlijk weinig overlevingskansen. Van deze gebeurtenissen ontbreekt vaak een spoor, omdat bij een fatale botsing het lichaam zinkt. Walvishaaien zijn voortgekomen uit kleinere, op de bodem levende haaien en hebben hun negatieve drijfvermogen behouden.
Dit maakt het detecteren en registreren van botsingen lastig. Tot nu toe was het enige beschikbare bewijs een schaars aantal bewijzen ooggetuigenverslagen, nieuws verslagen en ontmoetingen met haaien verwondingen herbergen door aanvaringen met kleinere schepen.
We wilden de verborgen sterfgevallen onder walvishaaien blootleggen door een internationaal team van meer dan 60 wetenschappers uit 18 landen samen te brengen. Ons Wereldwijd project voor de beweging van haaien satelliet volgde bijna 350 walvishaaien door ze te voorzien van elektronische tags, waardoor hun posities in alle grote oceanen tot in ongekend detail in kaart werden gebracht. Hieruit kwamen de dichtst bezette gebieden naar voren, die zich vaak in kustgebieden bevonden waarvan bekend is dat de soort daar samenkomt.
Opvallende overlap
Deze bewegingen hebben we vergeleken met een verplicht scheepsvolgsysteem, dat in eerste instantie was ontwikkeld om te voorkomen dat schepen met elkaar in aanvaring zouden komen. Dit heeft ons geholpen de mondiale vloten van vracht-, tanker-, passagiers- en vissersvaartuigen te volgen – het soort grote schepen (zwaarder dan 300 bruto ton) die in staat zijn een walvishaai aan te vallen en te doden.
We ontdekten dat maar liefst 92% van de horizontale ruimte die wordt ingenomen door walvishaaien en bijna 50% van hun dieptelagen overlapt met de activiteiten van deze vloten.
Vervolgens hebben we geavanceerde modellen ontwikkeld om het risico op aanvaringen binnen deze overlappende gebieden te identificeren en ontdekten dat de Golf van Mexico, de Arabische Golf en de Rode Zee het grootste risico voor walvishaaien vormden.
Deze regio's zijn de thuisbasis van enkele van 's werelds drukste havens en zeepassages, en omdat onze geschatte risiconiveaus correleerden met bekende dodelijke aanvaringen hier, lijken ze enkele van de gevaarlijkste plekken ter wereld te zijn voor walvishaaien.
In gebieden met een hoog risico kruisten walvishaaien regelmatig scheepspaden en passeerden ze dicht bij schepen die ongeveer tien keer sneller reisden dan ze zwommen. Dit gaf de haaien heel weinig tijd om te reageren op een naderend schip, en deze ontmoetingen van dichtbij zouden vaker kunnen plaatsvinden dan we kunnen waarnemen, en mogelijk eindigen in fatale aanvallen.
Het is alarmerend dat de uitzendingen van walvishaaien vaker op drukke scheepvaartroutes terechtkwamen dan we hadden verwacht. Zelfs nadat we rekening hadden gehouden met de willekeurige technische storingen van zenders, ontdekten we dat 24% van de tags op drukke scheepvaartroutes stopte met zenden, hoogstwaarschijnlijk doordat walvishaaien dodelijk werden getroffen en naar de oceaanbodem zonken.
Mogelijk hebben we zelfs walvishaaien geregistreerd die stierven als gevolg van botsingen. Sommige tags registreren zowel de diepte als de locatie en laten haaien zien die zich in de scheepvaartroutes bewegen, maar vervolgens honderden meters lager langzaam naar de zeebodem zinken – het rokende wapen voor een dodelijke scheepsaanval.
Op weg naar gevaar
De substantiële bedreiging voor walvishaaien die door ons onderzoek aan het licht is gekomen, vormt een sterk pleidooi voor dringende beschermingsmaatregelen. Momenteel zijn er geen internationale regels om walvishaaien te beschermen tegen aanvaringen met schepen. In het licht van ons onderzoek gaat deze soort een onzekere toekomst tegemoet als er niet snel actie wordt ondernomen.
Als eerste stap om deze crisis aan te pakken zou de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) een mondiaal rapportagesysteem kunnen ontwikkelen dat gegevens over aanvaringen tussen schepen en wilde dieren voor walvishaaien en andere bedreigde soorten consolideert. Een dergelijk netwerk zou regionale autoriteiten helpen beschermingsmaatregelen te implementeren door bewijs te leveren van waar botsingen plaatsvinden.
Initiatieven om het risico op scheepsaanvaringen te verkleinen zouden beschermingsmaatregelen kunnen nabootsen walvissen door botsingen, zoals de IMO-regelgeving die schepen verplicht langzamer te varen of voorzichtiger te navigeren. Ons onderzoek kan helpen door gebieden met een hoog risico te identificeren waar deze maatregelen kunnen worden uitgeprobeerd.
Snelle actie is wellicht de enige manier om te voorkomen dat het aantal walvishaaien verder wegzakt richting uitsterven.
FREYA WOMERSLEY is promovendus en DAVID SIMS hoogleraar mariene ecologie aan de Universiteit van Southampton.
Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees de originele artikel.
Ook op Divernet: Wil je walvishaaien zien? Geen probleem, Waar de walvishaaien zijn, Haaien duiken dieper dan we dachten, Grote vissen trekken grote spenders aan
