Mediterrane wonderen: zeegras, zeepaardjes en Formentera

Een zeegrasfestival op de Balearen? Zou er genoeg zijn om over te schrijven? RICHARD ASPINALL wist het niet, maar hij stond op het punt zijn droom waar te maken

Een onverwachte ontmoeting met zeepaardjes

ER ZIJN WEINIG MENSEN net zo tevreden over zichzelf als duikers die zojuist hun eerste zeepaardje hebben gefotografeerd! Ik duik al 13 jaar, en deze wonderbaarlijk charmante en ronduit vreemd uitziende vissen zijn er altijd in geslaagd mij te ontwijken.

Menig duikgids heeft mij verteld dat als ik er vorige week bij was geweest, ik geluk had gehad, of iets dergelijks.

Ik vroeg me wel af of ik het slachtoffer was van een samenzwering, pogingen om te zien hoe lang ik ervan overtuigd kon worden om naar met onkruid bedekte rotsen te staren. Maar nu niet meer – ik maak eindelijk deel uit van de zeepaardjesspottersclub – niet een claim die ik dacht te maken na een reis die ogenschijnlijk helemaal in het teken stond van zeegras.

De reis naar Formentera

Wat kan ik zeggen dat interessant is over zeegras? Over die vraag had ik nagedacht toen de veerboot het Baleareneiland Ibiza verliet, op weg naar het kleinere en veel rustigere eiland Formentera.

Het was een korte reis, langs een reeks lage rotsachtige eilanden en stranden die suggereren dat Formentera niet echt gescheiden wil worden van zijn grotere broer. De twee lijken elkaar de hand te reiken en aarzelen om los te laten.

Het water van Formentera zag er helder uit en ik kon zandvlaktes en donkere gebieden met zeegras zien, vol, naar ik hoopte, met interessante beestjes.

Ik merkte dat ik nadacht over de manier waarop we omgaan met het leven in het ondiepe water, vooral met de planten. Ik vermoed dat velen van ons de neiging hebben om het groene blad te negeren bij het zoeken naar diepte, of bijvoorbeeld naar een wrak. Zeegras, of zelfs opstanden van kelp en wrak in de Britse wateren, zijn misschien iets om snel naar te kijken tijdens een deco-stop, maar het is onwaarschijnlijk dat dit op zichzelf als een ‘bestemming’ zal worden gezocht.

Wat zou ik over zeegras kunnen zeggen en zou ik iets interessants kunnen fotograferen? Mijn reisschema liet slechts twee duiken zien, tussen de gesprekken en bezoeken aan stranden door.

Dit zou een uitdagende opdracht worden, vermoedde ik, maar bij duiken weet je nooit helemaal wat je krijgt of wie je tegenkomt.

Formentera: een duurzame toeristische bestemming

Formentera is een klein eiland dat afhankelijk is van het toerisme en zich graag wil ontwikkelen zonder de flora en fauna te beschadigen, op het land of onder de oppervlakte. Een deel van die aanpak ligt in het herkennen en waarderen van datgene waar het eiland veel van heeft, en dat is zeegras.

Het belang van zeegras: een gesprek met Pierre-Yves Cousteau

Ik was uitgenodigd om verslag te doen van het Save Posidonia-festival van het eiland, een reeks evenementen die bedoeld waren om zowel de lokale bevolking als toeristen aan te moedigen de bijzondere onderwaterweiden van Formentera te waarderen. Later hoorde ik dat dit enkele van de oudste en grootste levende organismen op aarde zijn.

NA EEN SNELLE SNORKEL Vanaf het strand van Es Pujols aan de noordoostelijke flank van Formentera om naar enkele zeegrasweiden te kijken, ging ik landinwaarts naar de stad Sant Francesc Xavier, om Pierre-Yves Cousteau te vragen wat Posidonia zo belangrijk maakte.

Pierre-Yves, de jongste zoon van Jacques, was uitgenodigd om te praten over hoeveel koolstof zeegrasvelden absorberen en opsluiten in hun wortels, en in de riffen die ze creëren.

Terwijl hij na zijn toespraak aan het praten was, vertelde hij me hoe zeegrasweiden, vooral Posidonia oceanica (die alleen in de Middellandse Zee voorkomt), veel efficiënter zijn in het opslaan van koolstof dan welk bos dan ook, en dat sommige riffen vele duizenden jaren oud kunnen zijn, met bepaalde weilanden blijken enorme kolonies van hetzelfde individu te zijn.

Allemaal heel fascinerend, maar ik stond te popelen om onder water te gaan. De volgende dag zou ik mijn kans krijgen.

Duiken met Vellmari Duikcentrum

Ik was aan het duiken bij het Vellmari-centrum, gelegen aan de haven van La Savina, de hoofdstad en veerhaven van het eiland. Vellmari is eigendom van Manu San Felix, zelf een enorm bekwame onderwatervideograaf en fotograaf en een vriend van Pierre-Yves, die had besloten zich bij ons aan te sluiten. Ik bevond me in goed gezelschap.

We verlieten de haven en gingen het beschermde zeegebied in dat een behoorlijk deel van de omringende wateren van het eiland beslaat.

Toen we La Savina verlieten, sloegen we linksaf, rond de rotspunt van Punta de sa Pedrera voordat we afmeerden aan een boei op een plek genaamd Es Banc.

De zon stond hoog aan de hemel en het zicht zag er prachtig uit. ‘We volgen de bergkam naar een school barracuda’s,’ zei Manu. ‘Voorbij een boog en dan zien we misschien een zeepaardje.’ Dat klonk allemaal veel te veel om van één duik te verwachten, vond ik.

Het verkennen van de onderwaterwereld van Formentera

DE WATERTEMPERATUUR Het was ongeveer 23 graden, en toen ik naar een zeegrasweide beneden me zakte en mijn spotting torch aanzette, kwam wat van bovenaf leek op donkere en groezelige stukken zeegras tot leven.

Tussen de wortels van de planten bevonden zich delicate algengroei, koraalachtig met hun verkalkte structuren. Tussen de vezelachtige wortels van de Posidonia bevonden zich overal oranje en gele sponzen, kantkoralen, bekerkoralen en kokerwormen. Ik kreeg al snel een nieuwe waardering voor het spul.

De lange, strappy bladeren van de planten waren bedekt met een minieme levensduur en aan de wortels groeiden nieuwe heldergroene bladeren.

Een iets rotsachtiger gebied bevatte een Octopus die mij argwanend aankeek. Hij had ter bescherming schelpresten en stenen rond zijn hol verzameld en hield ze gereed om over zijn kop heen te trekken als ik te dichtbij kwam.

Iedereen was nu afgedaald. We gaven allemaal een OK-signaal en liepen over de weilanden langs een kalkstenen bergkam die al snel plaats maakte voor een fijne boog, met een overspanning van 5 of 6 meter.

Verschillende grote tandbaarzen en een school bruine brasem en zebrabrasem gingen uiteen om ons te laten verkennen. Kleine, felrode kardinaalvissen hingen dicht bij het plafond van de boog, terwijl de gezwellen van Posidonia bovenop het bouwwerk leken op wilde plukjes haar.

De kardinaalvissen, die er niet om gaven welke kant op was, lagen ondersteboven en hielden hun plaats vlak onder het dak van de boog.

Het duurde niet lang voordat we de barracuda tegenkwamen. Manu had gezegd dat ze benaderbaar waren, en hij had gelijk.

Terwijl we positie innamen voor een paar schoten, cirkelden ze langzaam boven ons. Het was moeilijk hun aantal in te schatten, maar het waren er minstens honderd, terwijl het zonlicht op hun zilveren flanken glinsterde.

We draaiden ons om en liepen terug, langs de meerlijn, terwijl het zonlicht naar beneden stroomde.

Ik was nog een paar octopussen aan het lastigvallen totdat Jose, een van Vellmari's team, als een bezetene op zijn tank begon te bonken.

Hij wees en riep mij tussen het maken van een kabaal door, wijzend naar de Posidonia. En daar, aan de rand van een stukje zeegras, met de staart om een ​​bladblad gewikkeld, lag het eerste zeepaardje dat ik ooit in het wild had gezien.

Lichtjes vloekend over mijn groothoeklens, draaide ik heel langzaam naar het verlegen dier om me te verwonderen over zijn camouflage. Ik maakte een paar schoten en trok me terug, zodat Manu met de zijne binnen kon komen video- camera. We waren allemaal nogal tevreden met onszelf!

Terug op de boot vertrouwden Pierre-Yves en ik elkaar toe dat dit zeepaardje voor ons allebei een primeur was!

Het eiland boven water ontdekken

De volgende ochtend nam ik wat tijd om het eiland te verkennen, zoutpannen, vogelreservaten en duinen te bezoeken voordat ik me bij Vellmari voegde voor nog een duik. Ik had gevraagd om nog een kans om close-ups te maken en had een macrolens gemonteerd.

Een tweede duik bij Es Banc

Was ik hebzuchtig? Ik had de dag ervoor genoten van een bijna perfecte duik. ‘Er zijn veel naaktslakken in Es Banc,’ opperde Jose, en ik hoefde niet veel met mijn armen te draaien. Een paar mooie nudi's zouden geen probleem zijn, en je weet maar nooit, het zeepaardje zou er nog kunnen zijn, dacht ik bij mezelf.

Het onderwaterleven vastleggen

Het zicht was iets verbeterd, met een milde stroming vanuit het zuiden, tot minstens 30 meter. We vonden vrij snel een paar felpaarse Flabellina-naaktslakken, en ik ging aan de slag om deze delicate dieren te fotograferen, met hun fijne cerrata zwaaiend in de stroming.

Ik bleef naar Jose kijken, die het zeegrasbed aan het doorzoeken was, in de hoop nog een zeepaardje te vinden. Ik vond nog een nudi, dit keer een migrerende aeolid, en besloot toen me bij hem aan te sluiten.

Het einde van een perfecte duikervaring

In een perfecte wereld, en om het verhaal nog beter te maken, zouden we er één hebben gezien die minuten over had... of zelfs twee, maar we weten allemaal dat duiken zo niet werkt.

Toch had ik mijn zeepaardjesfoto's en een bijna perfecte duik. In gedachten wenste ik het nieuwsgierige visje het beste in al die mooie Posidonia, die zich tot in de verte uitstrekte.

Mijn laatste herinnering aan de duik was dat ik mijn camera op de boot overhandigde en naar het zeegras keek en het zachtjes zag zwaaien in de stroming.

Een nieuwe waardering voor zeegras

Van al de duizenden jaren dat het er al is en een toevluchtsoord biedt aan ontelbare aantallen dieren, mag het nog lang bloeien. Ik ben een hele tijd zelfvoldaan gebleven.

ZEEGRAS BIOLOGIE

• Zeegras is een echte bloeiende plant, een van de weinige die erin is geslaagd de oceanen te koloniseren. Wereldwijd komen zo’n 60 soorten voor.
• Zeegras is belangrijk bij het beschermen van kustlijnen tegen stormen en golfslag en biedt onderdak en voedsel aan grote aantallen dieren, van zeepaardjes tot schildpadden. In de winter beschermt het de stranden tegen erosie en beschermt het op zijn beurt de zandduinen.
• De rol van zeegras bij het vasthouden van koolstof uit de oceaan is in het verleden over het hoofd gezien, maar zeegrasvelden zijn verantwoordelijk voor meer dan 10% van de totale koolstofopslag in de oceanen. Door ze te beschermen kunnen we de verzuring van de oceanen en de opwarming van de aarde helpen beperken.
• Volgens één onderzoek zouden de zeegrasweiden van Formentera meer dan 200,000 jaar oud kunnen zijn.
• Zeegrasvelden worden bedreigd door de lozing van onbehandeld rioolwater, schade door verankering en verwijdering om stranden aantrekkelijker te maken vakantievilla-makers.
• Als de bladeren van zeegras aanspoelden, werden ze ooit gebruikt als strooisel en meststof voor dieren.