BALTISCHE DUIKER
In de eerste van een tweedelige wrakverkenning van de Oostzee, met zijn griezelige behoudskracht, bezoekt WILL APPLEYARD Zweden en Finland
“De wateromstandigheden zullen koud en donker zijn,” begint de duiktripbriefing die ik ongeveer een week voor mijn vertrek naar Zweden per e-mail heb ontvangen. En dus ruim ik met een open geest de tassen van mijn duikuitrusting op met warmwateruitrusting, en vervang de benodigde spullen door mijn droogpak, koud water onderpak, Arctic capuchon en dikke, behendigheidsverminderende handschoenen.
Lees ook: 2 leeuwen met appel: 17e-eeuws houtsnijwerk verdooft duikers
Iets zegt me dat deze duikreis Baltisch zal zijn!
Het rustige dorpje Dalarö is historisch gezien een kleine maar enorm belangrijke plaats voor Zweden, of in ieder geval voor de hoofdstad Stockholm. Het dorp is mooi, zo typisch Zweeds en bestaat, net als veel andere dorpen binnen deze complexe archipel, uit rode, gele, grijze of witte houten huizen die netjes achter hun withouten hekken staan.
In een bocht in de weg ligt aan de kust een duikherberg en jachthaven, de jachthaven waar kleine boten liggen die de duikboten van de eigenaren bedienen. vakantievilla huizen verspreid over de eilanden, samen met een groep duikboten.
De eilanden, op verschillende afstanden van de kust, wekken de indruk dat je helemaal niet aan zee bent, maar aan een meer, en vanaf de steiger is het water helder, vlak en onaangetast door ook maar een zuchtje wind.
Dalarö was ooit de thuisbasis van het Zweedse maritieme douanestation, het Tullhuset, gebouwd in 1788 en een stopplaats voor vrachtvervoer over zee naar Stockholm, dat tegenwoordig slechts een uur rijden is.
De maritieme activiteit bereikte hier rond de eeuwwisseling een hoogtepunt. Onder deze historische gebouwen bevindt zich het loodsenstation, ooit het kantoor voor bootloodsen die hun diensten verkochten aan kapiteins die niet bereid waren zelf over deze geografisch ingewikkelde waterwegen te varen.
Een paar moedige mensen die de zee niet kenden, hadden hun geluk beproefd, waardoor veel schepen zich naar de zeebodem stortten en na verloop van tijd het huidige Dalarö-duikpark ontstond.
Het Tullhuset is nu gedeeltelijk een museum met artefacten en informatie over de geschiedenis van de beroemdste wrakken van het gebied. Het loodskantoor is nu een hostel dat aan de jachthaven grenst en bezocht wordt door bezoekende duikers.
Mijn rol hier, samen met een aantal andere duikprofessionals, is puur het “testduiken” van deze locaties, die onlangs zijn voorzien van hoge gele markeringen die naar betonblokken vlak bij de wrakken leiden.
Er zijn zeven organisaties bij betrokken met de bescherming en promotie van de Baltische wrakken, en omvat niet alleen Zweden maar ook Finland en Estland.
Deze oefening in internationale samenwerking wordt “Project BALTACAR” (of Baltische geschiedenis onder de oppervlakte) genoemd. Hierbij zijn de nationale erfgoedraden van Finland en Estland betrokken, de Zweedse Maritieme Musea, de gemeente Haninge (die het Dalarö Duikpark beheert), een Estse toeristische NGO en twee particuliere duikorganisaties in Finland en Estland.
Het project is bedoeld om een website te maken (projectbaltacar.eu), publicaties en openbare evenementen ter promotie van duiktoerisme en maritieme geschiedenis.
Het totale budget bedraagt 1.6 miljoen euro, waarvan ruim 80% afkomstig is uit het “Interreg” Centraal-Baltische Programma van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Maar er wordt niet van je verwacht dat je dat allemaal onthoudt!
Onze briefing wordt boven in het Tullhuset gehouden. We gaan duiken in twee kleine teams, elk vergezeld door een gids – verplicht bij veel van de meest ongerepte voorbeelden van wrakstukken.
De gidsen en hun respectievelijke bootschippers geven een informatieve briefing en laten hun 3D zien digitaal modellen, waarbij de duikplannen en bezienswaardigheden worden doorgenomen en enkele historische details van de wrakken zelf worden gedeeld.
Het eerste en ondiepere van de twee wrakken is Riksäpplet. Het ligt op slechts 14 meter maximale diepte, waardoor een omgekeerd duikprofiel vereist is.
Na de Slag om Öland in 1676 trokken Riksäpplet en haar vloot zich terug naar Dalarö uit angst voor een Deense aanval. Toen het schip echter eenmaal naar een nieuwe ankerplaats was verhuisd, stak er een storm op die het schip naar de bodem bracht.
Het schip, dat in 1661 te water werd gelaten, verkeert niet in een bijzonder goede staat voor een wrak in de Oostzee, dankzij een destructieve bergingsoperatie om de waardevolle houten overblijfselen in 1921 te bergen.
Het doel van deze duik, Het is echter de bedoeling ervoor te zorgen dat alle duikers zich op hun gemak voelen in de koude, donkere omstandigheden, en dat ieders drijfvermogen haarscherp is.
Onze groep duikt twee keer vanaf de grotere boot Mapas in kajuitcruiserstijl, terwijl groep twee duikt vanaf MAJ, ontworpen voor minder duikers, een back-roll-toegang en lokale locaties.
Baltische scheepswrakken zijn buitengewoon goed bewaard gebleven. Dit komt doordat het zoutgehalte veel lager is dan dat van typisch oceaanwater, dankzij de overvloed aan zoetwaterafvoer. Dit, samen met een laag zuurstofgehalte, biedt ideale omstandigheden voor houtwrakken.
Het brakke water houdt deze wrakken ook vrij van scheepsworm, een schelpdierachtig beestje dat zijn larven het liefst in zouter water legt.
Na een korte motortocht maakt de schipper vast aan de gele boei en stappen we het ijskoude groene water in.
Vanwege de slechte staat van dit wrak zijn we niet verplicht om bij onze gids Susanne te blijven, dus verkennen mijn Zweedse buddy en ik zelf de houten ribbenstructuur en rompresten terwijl de rest van het duikteam zich in verschillende richtingen verspreidt.
Het wrak is nog steeds interessant genoeg herkenbaar als een boot; de skeletresten rijzen ongeveer twee meter boven de zeebodem uit.
Ik ben de enige duiker die natte handschoenen draagt, en al snel tijdens de duik beginnen mijn vingers te klagen over de kou.
Het bedienen van een camera in dergelijke omstandigheden is een uitdaging. Het water gloeit met een heldergroene tint, maar is toch heel helder, en de omstandigheden met weinig licht geven ons het gevoel dat we dieper zijn dan we zijn.
Het is een perfecte plek om te acclimatiseren aan de watertemperatuur, en zelfs uitgerust met duikuitrusting van Arctische kwaliteit, is het moeilijk voor mij om langer dan 35-40 minuten te blijven. Ik besluit dat de kou hier altijd de beslissende factor zal zijn over de bodemtijd of het luchtverbruik.
We missen de retourboeilijn en sturen een SMB naar boven om de duik te voltooien. Als we aan de oppervlakte komen, merken we dat we niet meer dan 5-6 meter van de boei en, inderdaad, van de boot verwijderd zijn.
We lunchen terug in Dalarö en maken ons klaar voor de diepere middagduik, opnieuw slechts een korte rit verwijderd van de jachthaven.
Dit is een demonstratieduik voor het park, op een wrak dat “vrijwel zeker” is geïdentificeerd als Bodekull, maar plaatselijk vaak eenvoudigweg het Dalarö-wrak wordt genoemd. De Universiteit van Stockholm gelooft dat dit Zweedse marineschip tussen 1659 en 61 werd gebouwd en in oktober 1678 zonk. Het vervoerde meel afkomstig uit Engeland of Duitsland en steengoed Bartman-kannen die hoogstwaarschijnlijk wijn bevatten.
Als dit zinken bijna ergens anders ter wereld had plaatsgevonden, zou er vandaag de dag zeker niets meer van het schip over zijn.
Bodekull ligt net onder de 30 meter en de omgeving is erg koud en erg donker – mogelijk een schok voor het systeem, vandaar de ochtendinbraakduik.
Hoewel het water, ondanks deze omstandigheden, redelijk helder is.
Waar de lijn op de zeebodem stopt, stopt ook het licht, en we volgen een stuk touw tot we net bij de achtersteven zijn.
De houten romp is het eerste deel van het schip dat ik zie en dan, omhoog en over de bovenkant kijkend, het dek.
Het roer zit er nog op enTerwijl we langs de bakboordzijde lopen, kan ik nog net een van de twee masten onderscheiden die nog steeds trots in het midden van het wrak staan.
Dit is een kenmerk dat elders in de wereld ongehoord is bij wrakken die nog geen 50 jaar oud zijn.
In één rij volgen we onze gids, die ons naar de boeg brengt en naar onze maximale diepte van iets meer dan 30 meter. Het is op geen enkel punt verboden om over de bovenkant van dit houten wrak te vinnen. De krachtige fakkelstraal van de gids onthult het anker en vervolgens een uit hout gesneden leeuw, ooit het boegbeeld van de Bodekull.
Aan stuurboord onthult mijn eigen fakkelstraal een rond stenen voorwerp, dat nu plat op het weerdek ligt. Ik heb vernomen dat dit gereedschap werd gebruikt om messen aan boord van de boot te slijpen. Het lijkt alsof het pas gisteren is gebruikt.
Drie of vier vintrappen later ontdekken we een kanon dat over de rand leunt en nog steeds in zijn slede zit, het metaal is nu opgezwollen door eeuwen onder water.
Dit is de eerste keer dat ik een kanon op het dek van een wrak zie zitten.
Aan deze kant van het dek liggen ook gereedschappen, glazen flessen, een musket en een pistool, waardoor de indruk wordt gewekt dat het schip snel zonk, zonder tijd voor de bemanning om deze voorwerpen te verwijderen voordat ze het achterlieten.
Het wrak is met ongeveer 20 meter vrij klein, dus het is mogelijk om er twee ronden mee te maken op één tank, hoewel ons team er wat langer over deed om alle details in zich op te nemen en slechts één ronde maakte, en tegen die tijd waren mijn vingers bevroren. Fotografie is een uitdaging onder deze omstandigheden, waarbij er weinig behendigheid overblijft.
De schipper had me eerder uitgelegd dat de beste tijd om hier te duiken de winter was, wanneer het water bijna 0° was. In deze tijd van het jaar kunnen duikers vaak het hele wrak van achtersteven tot boeg bekijken, zei hij. Tijdens onze duik in mei was de laagste temperatuur die we tegenkwamen 5°C.
Het wrak werd in 2003 ontdekt, maar pas in 2007 openbaar gemaakt, en is een van de mooiste voorbeelden van wrakbehoud die ik ooit heb gezien.
Het duiken rond Dalarö is een uitdaging, niet voor beginners en alleen voor degenen die vertrouwd zijn met duiken in koude en donkere omstandigheden, met de bijpassende uitrusting. Voor de nautisch archeoloog is de ervaring van topklasse.
En voor mij is dit soort reizen de essentie van avontuurlijk duiken.
Het kost moeite om deze tijdcapsules te bezoeken, maar het kost ook wat ongemak (weer die vingers), maar toch is de ervaring elke winterhand waard.
Degenen die betrokken zijn bij de bescherming van het wrak zijn goed geïnformeerd en gepassioneerd over deze geschiedenis die voor hun deur ligt, en duiken met deze mensen als gidsen verbetert de ervaring zeker.
Mijn volgende stop aan deze Oostzee De archeologische wraktour zal Finland zijn, en ik ben benieuwd hoe deze ervaring zich zal vergelijken met Zweden. Dus na een pauze van twee weken ga ik verder naar de stad Hanko op de zuidwestelijke punt van het land.
Vergeleken met de Zweedse reis zal het duiken in Finland relatief ondiep zijn, de diepste duik niet meer dan 18 meter.
Ik ben blij om te ontdekken dat het water ook warmer is, namelijk 10°C; zwoel vergeleken met de 5°C die ik in Zweden had doorstaan.
De Zweedse, Finse en Estse wrakken binnen het mandaat van BALTACAR zijn gemarkeerd met boeien, en alle overblijfselen die geacht worden meer dan 100 jaar oud te zijn, worden beschermd door de Wet op het Cultureel Erfgoed.
Een informatiebord bevestigd aan een betonblok markeert het begin van elke onderwatermuseumervaring in Finland, met gedetailleerde kaarten van het wrak en basisinformatie over de ontdekking ervan.
Duikers zullen ook de verplichte slogan vinden over “alleen foto’s maken en alleen bubbels achterlaten”.
Vanaf het betonblok begeleidt een lijn Susanne en mij naar ons eerste wrak, bijgenaamd “het Boegbeeld”. We hadden goed samen gedoken tijdens de Zweedse reis, dus besluiten om door te gaan met dit onderwaterpartnerschap terwijl we in Finland zijn.
Mijn aanvankelijke problemen met het gebrek aan zicht smelten weg in het groen terwijl we afdalen, waarbij de helderheid van het water veel beter lijkt te zijn dan bij mijn eerste blik vanaf het oppervlak.
Hoewel het nog vrij donker is, zijn bij aankomst zowel de bakboord- als de stuurboordzijde van het wrak vanaf de boeg zichtbaar. Alleen de bovenste 2-3 meter water zien er soepel uit.
De naam van het wrak is afgeleid van de vrouwvormige figuur die ooit vanaf de boeg naar voren sprong. Dit kwam uiteindelijk los, viel van het wrak en werd in 2001 van de zeebodem geborgen. Het wordt tentoongesteld in het Maritiem Centrum Vellamo in Kotka, 60 kilometer ten oosten van Helsinki.
Päivi Pihlanjärvi, een van de twee Finse onderwaterarcheologen die met ons duiken, legt me uit dat het wrak een tweemast zeilschip was, 28 meter lang en 7 meter breed.
“De geschiedenis van het schip blijft enigszins mysterieus”, zegt ze. “De locatie, de grootte en de details van het frame geven aan dat het de Engelse brik Osborn & Elisabeth zou kunnen zijn, gebouwd in Ramsgate in 1857.”
Onder kapitein Wright en met acht bemanningsleden aan boord verging het schip tijdens een septemberstorm in 1873, terwijl het in ballast van Londen naar de handelshaven van Sint-Petersburg, Kronstadt, voer.
Het wrak heeft zijn driedimensionale vorm behouden en ligt rechtop op een zeebodem van slib die gemakkelijk te beroeren is door een slechte plaatsing van de vinnen. Wij zijn de eerste duikers in het water en kunnen de plek dus grotendeels zelf verkennen.
Ik ben opgewonden om te zien dat het houten terras blijft op zijn plaats, met uitzondering van enkele gebieden waar ankers een deel ervan hebben losgemaakt voordat landvasten en betonblokken werden geïnstalleerd.
Ik geniet enorm van de duik terwijl we vanaf de stuurboordzijde over het wrak heen en weer varen en met onze lampen in de donkere vrachtruimen turen.
We ontdekken dat het enorme houten roer nog steeds op zijn plaats zit aan de achtersteven en volgen dan de bakboordromp terug naar de boeg, waar we de rest van het team nu de landtros zien afdalen.
Omdat het een ondiepe duik is en het wrak slechts 28 meter lang is, kunnen we drie ronden afleggen voordat we opstijgen om een stop van 5 meter op de lijn te maken.
De duikboot boven ons trekt aan de zware meerketting terwijl we wachten, terwijl de wind aan de oppervlakte begint aan te trekken.
Terug aan boord via de achterstevenladder vinden we een buffet met fruit en koekjes klaargezet voor terugkerende duikers, die allemaal heel blij zijn dat ze een houtwrak in zo'n goede staat hebben kunnen verkennen.
Een tweede duikboot verschijnt en legt vast aan onze achtersteven, beleefd wachtend tot de rest van ons team aan de oppervlakte komt voordat de duikers afdalen.
Als er meer dan 8-10 duikers op dit wrak aanwezig zouden zijn, zouden ze zich zeker overvol voelen.
Ik leer van de lokale bevolking in ons duikteam dat het zicht kan variëren van wat ik redelijk goed achtte voor deze diepte op de dag tot niet meer dan 1-2 meter.
En dus, met een fantastische eerste duik achter de rug, gaan we op weg naar ons volgende relikwie van de Finse Baltische Zee: de Garpen.
Ik leer van de lokale bevolking in ons duikteam kan het zicht variëren van wat ik redelijk goed achtte voor deze diepte op de dag tot niet meer dan 1-2 meter.
En dus, met een fantastische eerste duik achter de rug, gaan we op weg naar ons volgende relikwie van de Finse Baltische Zee: de Garpen.
• In Onderzoek naar scheepswrakken in de Baltische staten in Finland en EstlandWill's avonturen zullen doorgaan in Finland voordat hij naar Estland verhuist.
FEITBESTAND (Zweden)
HOE ER> Will vloog met Norwegian Air naar Stockholm. Een taxi van daar naar Dalarö kost £100, maar de schippers zijn van plan binnenkort transfers te regelen.
DUIKEN> Mapas, kapitein Anders Toll, duikcharter.se. MAJ, kapitein Krister Jonsson, dijkbaten.se
ACCOMMODATIE> Divers Hostel (boven), vandrarhemmetlotsen.se
WANNEER TE GAAN> Algen bloeien in juli en begin augustus, dus de beste zichtbaarheid is september-november en maart-mei.
GELD> Zweedse kroon.
PRIJZEN> Retourvluchten vanuit Londen vanaf £ 86. Het duikershostel heeft kamers (twee delen) voor 700 krona (ongeveer £ 60) per nacht, of boek alle 12 bedden voor een groep voor 4400 krona. Een eendaagse duiktrip (twee wrakduiken) met lunchkosten vanaf 900 krone pp met Divecharter, dijkcharter.se
BEZOEKER Informatie> visitweden.com
