Het heeft de reputatie een van de grootste haaienspektakels ter wereld te zijn. Kan het echt zo goed zijn? TOM VIERUS heeft het Shark Reef in Fiji bezocht om daar achter te komen
Het is 7.30 uur op een zaterdagochtend, en we hebben zojuist de basis van Beqa Adventure Divers (BAD) gevonden aan de rand van Pacific Harbor op Viti Levu, het hoofdeiland van Fiji.
We hebben ervaren wat wordt geprezen als een van de grootste haaienduiken ter wereld, met een aantal indrukwekkende toproofdieren – alleen wij en de stierhaaien.
Bij de ingang worden we opgewacht door Mike Neumann, een van de drie BAD-eigenaren, die na meer dan 10 jaar daar nog steeds aan bijna elke duik meedoet.
We zijn snel klaar om aan boord te gaan van een van de twee duikschepen, Predator en Hunter. Onze apparatuur is al aan boord, met onze camera's elk in hun eigen mandje.
Er zijn vandaag ongeveer 20 mensen op de twee boten, het maximum dat door het duikcentrum is vastgesteld. Het organisatieniveau maakt meteen indruk: het is efficiënt en professioneel.
Terwijl we langzaam langs het met mangroven omzoomde kanaal richting de open oceaan varen, geeft Tumbi, een van de belangrijkste feeders, een diepgaande duikbriefing. Met een beetje geluk konden we tot acht haaiensoorten zien, van de machtige stier tot misschien wel tijgerhaaien voor de kleinere rifroofdieren zoals witpunt- en zwartpuntrifhaaien, en de mogelijkheid van minder frequente bezoekers zoals citroen- en verpleegsterhaaien.
Een boottocht van 20 minuten brengt ons naar het rif in het hart van het Shark Reef Marine Reserve. De boten worden vastgebonden aan vooraf geïnstalleerde boeienlijnen en we maken ons klaar om te duiken.
WIJ DALEN NAAR ONZE EERSTE stop op 30 meter, waar de belangrijkste bezienswaardigheden wachten. In de “Arena” heeft de BAD-staf een muur van dode koralen gebouwd. We knielen erachter terwijl Tumbi en de andere duikmeesters en feeders zich positioneren.
Vier van hen staan letterlijk achter ons, elk gewapend met een stompe metalen paal die kan worden gebruikt om de haaien eraan te herinneren dat het “tot hier en niet verder” is! Nog eens drie bereiden het voeren voor ons voor. Grote stierhaaien cirkelen geduldig op slechts enkele meters afstand in afwachting.
Onopgemerkt door de meeste duikers passeert een sikkelvin-citroenhaai achter onze rug, waar zo'n twintig geelgestreepte trevally omheen zwermen. Tientallen vrijzwemmende remora's en andere kleinere rifvissen vergezellen ons in deze opmaat naar het komende spektakel. De enorme overvloed aan het leven in zee in dit beschermde gebied is opvallend.
De show gaat beginnen. Tumbi opent het deksel van een metalen constructie, pakt de tonijnkoppen die erin zitten een voor een en voert ze met de hand aan naderende haaien. Hij wordt geflankeerd door Fabiano en Manoa, die optreden als ‘lijfwachten’ en ook metalen palen hanteren.
Door de jaren heen hebben de feeders een protocol opgesteld waarin alleen haaien die van links dichterbij komen, worden beloond met voedsel, terwijl degenen die van rechts komen door de palen eraan worden herinnerd zich aan de regels te houden.
Om verrassingen te voorkomen is het essentieel dat dit protocol consequent wordt nageleefd; haaien zijn tenslotte roofdieren en potentieel gevaarlijk voor ons mensen.
Terwijl ik de meest dominante stieren zie naderen en de koppen heel doorslikken, herinner ik me dat Tumbi ons eerder had verteld dat tijdens de piekuren tot wel 80 haaien zich bij de duikers voegen tijdens het voeren.
Tegenwoordig moeten er zo'n 35 in de arena zijn, en ik kan me nauwelijks voorstellen hoe dubbel dat aantal eruit moet zien en aanvoelen.
Haaien kunnen zeer voorzichtige dieren zijn en zwemmen niet gedachteloos naar het aas en grijpen het. Net als wij variëren hun persoonlijkheden: sommigen zijn brutaal en nogal agressief, terwijl anderen liever afstand houden en observeren. Sommigen lijken verlegen.
Net als leeuwen of wolven op het land, vormen haaien onderling hiërarchieën. Het zijn meestal de dominante (of zeer gedurfde) individuen die onmiddellijk naar binnen komen en het aas pakken.
Een paar tonijnkoppen later verandert de procedure. Het team gaat van handmatige voeding over naar “bin-feeding”, waarbij licht aangepaste vuilnisbakken worden gebruikt om de duikers een indrukwekkende en intieme ervaring te bieden.
Fabiano pakt een touw dat aan de bak vastzit en stijgt langzaam naar ongeveer 15 meter. Door aan het touw te trekken manoeuvreert hij het deksel om enkele tonijnkoppen los te laten terwijl hij evenwijdig aan de muur van dood koraal zwemt.
Dit zorgt ervoor dat elke duiker een ervaring van dichtbij krijgt terwijl de roofdieren de bak en zijn visgeur volgen. De bakken zien er op 30 meter diepte bizar uit, maar ze werken wel om de haaien in je gezicht te krijgen!
Na een bodemtijd van 17 minuten met de grote stierhaaien (sommige zo groot als 3.5 meter), slaan de divemasters tegen hun stalen tanks, wat het signaal geeft om op te stijgen naar de Den, een ondiepere foerageerplaats op 15 meter.
De aandacht verschuift nu naar de kleinere zwartpunt- en witpuntrifhaaien en de zeer behendige grijze rifhaaien. Meer dan een dozijn kleinere haaien en honderden kleine vissen zwermen energiek rond Mavoa, de huidige aangewezen voedselbron.
Terwijl de stieren in een arena-achtige omgeving werden gevoerd, is Den anders. Mavoa ligt aan onze rechterkant in een 5 meter breed kanaal tussen de steile rifhelling en een andere kleine kunstmatige muur van dode koralen waarachter we knielen.
De haaien zoeven de Den in en uit. Sommigen gebruiken het kanaal, maar de meest gedurfde kiezen een route direct boven ons hoofd. Honderden rifvissen en andere kleinere roofdieren doen mee en willen de opwinding niet missen. Nog twintig minuten genieten we van het spektakel, voordat we stijgen naar wat zij “de beste veiligheidsstop ter wereld” noemen.
Ze hebben een punt. Op 3 meter diepte is er een touw geïnstalleerd aan de rand van het rif, waardoor duikers zich kunnen vasthouden (waar we dankbaar voor zijn, gezien de deining en stroming in het ondiepe water die je anders naar de Stille Oceaan zouden kunnen drijven) terwijl meer voeding gaat door.
Dit wordt nu gedomineerd door de witpunt- en zwartpuntjes, die zo klein en op de een of andere manier katachtig lijken nadat je 37 minuten met de enorme stieren en grijze rifhaaien hebt doorgebracht.
Hun kleine, slanke lichamen zijn perfect aangepast aan het leven in het structureel complexe rif, waardoor ze vrijwel elke vis kunnen bereiken die verborgen zit in de scheuren en spleten.
TERWIJL WE LANGZAAM VAN HET GAS GAAN de stikstof (meestal een van de minder opwindende delen van een duik) wordt ons een ander spektakel gepresenteerd: een explosie van kleur terwijl de zonnestralen door de waterkolom dringen en dansen op het bloeiende ondiepe rif.
Het hele tafereel lijkt bijna onwerkelijk, te mooi om waar te zijn. Na nog een spannende 10 minuten gaan we terug naar de boot. Velen van ons moeten oppassen dat ze niet verliezen regelgevers vanwege onze enorme glimlach – wauw, dat waren 50 intense minuten!
Tijdens de oppervlakte-interval van 60 minuten wordt de boot naar rustiger water gemanoeuvreerd en heb ik wat tijd om met Mike Neumann te praten. Met een grote grijns vertelt hij me het verhaal van Shark Reef Marine Reserve, het eerste in Fiji nationale marine park en officieel erkend sinds 2014.
“Alles begon in 2004 met het idee om een zichzelf onderhoudend toeristisch project op te zetten dat twee dingen zou doen: duikers een onvergetelijke ervaring bieden en de haaien die hier wonen beschermen”, zegt Mike. “Vandaag, meer dan tien jaar later, hebben we beide bereikt, en nog veel meer. We hebben voor iedereen een win-winsituatie gecreëerd.”
Niet alleen zijn de haaien en andere beschermde mariene soorten door het mariene reservaat, maar de lokale bevolking profiteert van de internationale inkomsten uit toerisme. “We hebben afspraken gemaakt met verschillende dorpen die de traditionele visrechten bezitten voor het gebied dat we wilden beschermen”, zegt Mike. Elke duiker betaalt een heffing van ongeveer 10 dollar “die rechtstreeks naar de respectieve dorpen gaat, die op hun beurt afzien van de visserij in het gebied.”
Deze aanpak heeft niet alleen geleid tot het opzetten van een van de beroemdste haaienduiken ter wereld, maar heeft ook substantieel bijgedragen aan de bescherming van de aanwezige haaien. In 2007 was de Shark Corridor (waar het vissen op haaien verboden is) opgericht. Tegenwoordig bestrijkt het een stuk van 30 mijl voor de kust van Viti Levu.
Dit is geen “papierpark”. Viswachters patrouilleren actief in het gebied, op zoek naar stropers en illegale visserijactiviteiten.
Niet alleen gedijen haaien in het reservaat, maar het lijkt erop dat ook andere zeedieren profiteren van de bescherming die het biedt.
Dit leidt op zijn beurt tot het ‘spillovereffect’: naarmate de vispopulatie in het park is toegenomen, hebben de populaties zich uitgebreid naar gebieden buiten de grenzen, waardoor de visopbrengsten in aangrenzende gebieden toenemen.
DIT IS HOE Beschermde Mariene Gebieden of MPA's kunnen voor iedereen een win-winsituatie zijn: zowel natuurliefhebbers, vissers, natuurbeschermers als economen. “Dit park is een groot park succes op het gebied van natuurbehouden laat zien dat kleinschalige inspanningen inderdaad een verschil maken”, zegt Mike.
BAD was ook een van de oprichters van de Global Shark Diving Alliance, een wereldwijd initiatief van exploitanten om internationale normen vast te stellen voor verantwoord en duurzaam duiken met haaien op de lange termijn. “Naast de veiligheid van de duikers en de bescherming van haaien, leggen we sterk de nadruk op de voortdurende ondersteuning van haaienonderzoek en -behoud”, vertelt Mike.
Elke haaienduik wordt bijgewoond door ten minste één getrainde lokale mariene bioloog, die individuen en omgevingsparameters registreert om een langetermijndatabase te voeden die veranderingen binnen populaties documenteert.
BAD ondersteunt ook een internationaal team van wetenschappers die onderzoek doen naar soortenbewegingen en populatiegenetica. De duiken met haaienvoer bieden de mogelijkheid om meer te weten te komen over hiërarchieën, migratieroutes en algemeen en paringsgedrag.
WIJ BEREIDEN VOOR de tweede duik. Ik controleer mijn onderwaterhuis – genoeg ruimte op SD-kaart, instellingen goed, flitsers werken – ik ben klaar om te gaan!
Deze duik is een beetje anders dan de eerste. We bevinden ons op dezelfde locatie, maar deze keer naderen we een ander voergebied op 15 meter afstand. En in plaats van te knielen, liggen we plat op onze buik achter een veel ondiepere muur. We zijn er al aan herinnerd dat we geen handen of armen mogen uitsteken, omdat de haaien nog dichterbij komen dan bij de eerste duik.
Als we gepositioneerd zijn, pakt Fabiano de touwen en begint te stijgen met de bak vol tonijnresten. Ongeveer 30 haaien zijn zo dichtbij als ze maar kunnen! Keer op keer, schijnbaar uit het niets, verschijnen er grote stieren vanaf de zijkant en passeren ons, met soms minder dan een meter over.
Het voelt onwerkelijk om zij aan zij te staan met deze fascinerende dieren, waarvan de vroegste voorouders meer dan 400 miljoen jaar geleden door onze oceanen zwierven.
Ik merk hun nieuwsgierigheid en hoe ze ons observeren terwijl ze de volgende 30 minuten achter de vuilnisbak aan jagen. Dan klinkt het signaal en stijgen we richting de rifrand om nog eens 15 minuten te genieten van het ontgassen bij de beste veiligheidsstop ter wereld.
Sprakeloos klim ik de ladder weer op Hunter. Dit is veruit de meest opwindende duik van mijn leven geweest, en ik ben het dichtst bij haaien geweest. We keren uitgeput maar opgewonden terug naar de basis in Pacific Harbor.
Het zou moeilijk zijn om mensen het verhaal van haaien als hersenloze moordmachines te verkopen als ze maar twee uur oog in oog met ze hadden gestaan. Veel duikers die Fiji verlaten en naar hun thuisland gaan, zullen – gewillig of ongewild – voorstanders van haaien worden als ze vrienden en familie vertellen over hun ongelooflijke ontmoetingen daar.
Pas als mensen haaien begrijpen, zullen ze zich om hen en hun bestaan gaan bekommeren. Mensen beschermen alleen wat ze begrijpen en waar ze van houden. Wat is wat Beqa avontuurlijke duikers gaat over – niet alleen bij het faciliteren van veilige en opwindende ontmoetingen voor duizenden toeristen elk jaar, maar ook bij het opleiden van het publiek en het aandringen op het behoud van deze belangrijke oceaan regelgevers.
