HET IS EVENEENS EEN ROUTINE ALS NAAR KANTOOR GAAN, en ik doe het al tien jaar elke zomer.
We zitten op de rotsen terwijl mijn tender (zoon Peter) me in het harnas helpt dat de luchtslangen ontlast, een DUI-gewichtssysteem van 18 kg over mijn schouders duwt en het oppervlaktevraagsysteem aanpast dat we hebben omgebouwd tot een Buddy Commando BC met een reddingspakket van 3 liter.
Naast mij gaat ook collega-onderwaterarcheoloog Graham Scott aan de slag, bijgestaan door zijn tedere Brian Hession.
Duiksupervisor Jane Griffiths, die haar eigen duikbedrijf runt en op sint-jakobsschelpen jaagt als het niet goed gaat, doorloopt de cheques.
Nu is het tijd om de waterpijpcompressor te starten en de Interspiro aan te trekken maskers voordat je achteruit langs de rotswand het water in gaat.
Terwijl ik door het kelp zink, klinkt de stem van Jane geruststellend door het Buddyphone-oortje: 'Oppervlak naar duiker 1 – communicatiecontrole – voorbij.'
Nadat de communicatie tussen duikers en het oppervlak tot stand is gebracht, dalen Graham en ik af naar onze werkplek op de zeebodem aan de voet van de klif, die afloopt vanaf Duart Point op het eiland Mull.
Ik kom hier sinds 1992 elk jaar om te werken aan het historische scheepswrak dat in 1979 door marineduiker John Dadd werd ontdekt.
Het werd 13 jaar later in een staat van wanorde herontdekt door de Dumfries en Galloway-tak van de Scottish Sub-Aqua Club (DAGSAC).
Snelle stromingen en erosie van de zeebodem hadden kwetsbare organische resten blootgelegd en snel vernietigd, zoals ze sinds de opgraving van de Mary Rose niet meer waren gezien.
Onder leiding van de Archaeological Diving Unit (ADU) hielpen de DAGSAC-duikers bij het bergen van de blootgestelde voorwerpen, die vervolgens met spoed naar de conserveringslaboratoria van het National Museum of Scotland in Edinburgh werden gebracht voor spoedbehandeling.
De stoottroepen van de onderwaterarcheologie hadden de eerste ronde gewonnen.
Uit de vondsten bleek dat het wrak rond het midden van de 17e eeuw had plaatsgevonden.
Uit archiefonderzoek van Donald MacKinnon van DAGSAC bleek dat het deel had uitgemaakt van een kleine taskforce die in 1653 door Oliver Cromwell was gestuurd om Duart Castle te plunderen, het bolwerk van de Maclean-clan, waarvan de chef de verbannen Charles II steunde.
Maar toen ze aankwamen waren de Macleans gevlucht.
Op dit punt trof een storm de vloot, waardoor twee koopvaardijschepen en een klein oorlogsschip genaamd de Swan tot zinken werden gebracht. Het was duidelijk dat het wrak bij Duart Point een van deze schepen was – maar welke?
Gravures uit de achtersteven van het schip gaven het antwoord. In de loop der jaren zijn er verspreid over de plek verschillende stukken gevonden: een cherub met gezwollen wangen, een klassieke krijger en een gedrapeerde vrouwenfiguur met een anker aan haar voeten.
Deze doen allemaal denken aan de uitgebreide praal waarmee Karel I – die de Zwaan in 1641 bouwde – graag zijn schepen sierde.
Het doorslaggevende bewijsmateriaal was een mooi voorbeeld van de kroon, de struisvogelveren en het 'Ich Dien'-embleem van de Prins van Wales.
Dit wrak was duidelijk geen eenvoudig koopvaardijschip, maar een prestigieus oorlogsschip dat ooit toebehoorde aan een Engelse koning. Het kan alleen maar de Zwaan zijn geweest.
Met hulp van de ADU en DAGSAC het wrak werd gedurende de winter van 1992-3 gemonitord, en nieuw blootgestelde gebieden werden op korte termijn beschermd door zandzakken (zie Diver, februari 1996).
Maar een langetermijnoplossing vereiste een langduriger monitoringprogramma en, indien nodig, het zorgvuldig opgraven van de meest bedreigde delen.
Hiervoor was een gekwalificeerd archeologisch team, tijd en behoorlijk wat geld nodig.
Tot nu toe was ik niet meer dan een gewillige, oppervlakkige helper geweest.
Mijn duikdagen waren zeven jaar eerder geëindigd (althans dat dacht ik), toen de opgraving van het Armada-wrak La Trinidad Valencera bij Donegal, uitgevoerd in samenwerking met de City of Derry Sub-Aqua Club, was voltooid.
Intussen was ik een academicus van middelbare leeftijd geworden, waarbij het onderzoek buitenshuis zich beperkte tot archeologische luchtfoto's fotografie – een niet veeleisende achtervolging, uitgevoerd vanuit een comfortabele stoel, los van de wereld beneden, waarbij oude landschappen met één klik op de knop worden vastgelegd.
Veel gemakkelijker dan duiken, en daarom sympathieker – dat dacht ik tenminste.
Martin Dean van de ADU overtuigde mij van het tegendeel. Iemand moest het project voor de lange termijn op zich nemen, en idealiter zou het een archeoloog moeten zijn die dook.
Waarom ik niet? Ik vermoed dat hij niemand anders kon bedenken.
Maar er zat een addertje onder het gras. In de goede oude tijd was ik er goed in geslaagd op basis van twijfelachtige kwalificaties maar een lange duikervaring.
Dit was niet meer goed genoeg. Aan het begin van de jaren negentig vereisten de gezondheids- en veiligheidseisen voor duiken op het werk een behoorlijk commercieel ticket, en ik kon dit alleen verkrijgen door een volledige HSE-beoordeling te doorstaan.
Geen probleem, dacht ik – mijn oude vriend Alan Bax van Fort Bovisand zou zeker een geriatrische collega doorverbinden met een knikje en een knipoog.
Heeft hij de hel! Door mij toe te wijzen aan een klas waarin het volgende oudste lid nog geen half zo oud was als ik, en met instructeurs die hun vak hadden geleerd bij de Royal Marines en dat door niemand zouden laten vergeten, werden we overal achtervolgd bij de dubbele (hierboven en onder water) en verwachtte dat hij onvoorwaardelijk zou reageren op geblafde bevelen.
Ik herinner me dat ik me halverwege de sprong vanaf de 6 meter lange Bovisand-golfbreker afvroeg of het het allemaal waard was.
Het was. HSE-duiken is heel anders dan het soort sportgericht duiken waarmee ik bekend was, maar het is erop gericht onderwaterwerkzaamheden veilig en efficiënt uit te voeren. Voor ons bij Duart heeft het uitstekend gewerkt.
Met onze vaste locatie aan de kust, oppervlakteaanbod en onveranderlijke routines kunnen we ons concentreren op de archeologie en onze aandacht richten op de zorgvuldige en lastige kwestie van onderzoek en opgraving tijdens duikstinten die vaak langer duren dan twee uur.
Omdat het zo'n kleine en krappe locatie is, is er ruimte voor slechts twee duikers om comfortabel te werken.
Tijdens het eerste deel van het project, toen onderzoek de hoofdtaak was, werkten we met twee koppels, waarbij we tijdens ochtend- en middagduiksessies van baan wisselden.
Opgravingen brengen veel meer werk na de duik met zich mee: het tekenen en fotograferen van vondsten, het bijwerken van gegevens en het bieden van eerste hulp bij het conserveren en opslaan van vaak zeer kwetsbare voorwerpen, dus een enkele dagelijkse duik is alles wat we kunnen inpassen.
Ons ondersteunend personeel tijdens de duiken word daarna archeologisch specialist – zonen Peter en Edward helpen met tekenen en fotografie, terwijl dr. Paula Martin (tevens mijn vrouw, en zelf ooit archeologisch duiker) de functies van adjunct-directeur en vondstenmanager combineert.
Langzaam, door de jaren heen, komt de Zwaan weer tot leven. Een aanzienlijk deel van de bodem van het schip is bewaard gebleven, vastgepind door de stenen ballast die voor en achter in het ruim was geplaatst.
Tussen deze terpen hebben we het zadel uitgegraven, zodat de spanten en beplanking zichtbaar zijn, inclusief delen van de masttrap en de pompput.
Voorbij de ballast hebben we een deel van de sterk geërodeerde boegconstructie blootgelegd en voorlopig de achterste scheg geïdentificeerd, wat een totale lengte langs de kiel oplevert van ongeveer 66 meter.
De maximale breedte, zichtbaar bij het inlijsten tot aan de draai van de kim, bedraagt ongeveer 22 meter, wat een lengte/breedte-verhouding oplevert van 3:1, kenmerkend voor de slanke bouw van een licht oorlogsschip.
In de kimmen hebben we afzettingen van kleverig en stinkend slib gevonden – voor sommigen misschien mest, maar voor de milieuwetenschappers die het zullen onderzoeken, een fascinerende bron van informatie over voeding en hygiëne aan boord.
De hoeveelheden afgeslachte dierenbotten – voornamelijk runderen en varkens – zullen verder licht werpen op het hedendaagse dieet, terwijl er ook een aantal menselijke botten zijn gevonden.
Ze waren niet gearticuleerd en wijd verspreid over het achterschip van het schip, maar behoren vrijwel zeker tot dezelfde persoon.
Ongeveer 60% van het skelet is geborgen, genoeg om forensisch antropoloog dr. Sue Black in staat te stellen een opmerkelijk profiel van dit schipbreukslachtoffer op te bouwen.
Hij was een jonge man tussen de 23 en 25 jaar oud, die in zijn jeugd last had gehad van rachitis, waardoor hij, met een lengte van ongeveer 5 meter, enkele centimeters korter was dan hij anders zou zijn geweest.
Maar hoewel zijn onderlichaam gebogen benen had en nogal mager was, was hij boven zijn middel gebouwd als King Kong.
Zijn schouder-, arm- en polsspieren waren aan beide kanten uitzonderlijk goed ontwikkeld (in tegenstelling tot een moderne tennisser, wiens serveerarm normaal gesproken veel sterker is), wat duidt op constante en zware activiteiten zoals trekken en sjouwen.
Onze matroos had ook een RSI-blessure aan zijn bovenbeengewrichten, die consistent was, denkt Dr. Black, bij het regelmatig springen vanaf een hoogte van ongeveer 2 meter.
Een zeeman met ervaring op het gebied van dwarstuigage vertelde me onlangs dat het normaal is om die afstand naar het dek te springen nadat je langs de ratlijnen bent gekomen, om een lastig geklauter over de verschansing en de mogelijkheid om overboord te vallen te voorkomen.
Deze Cromwelliaanse zeeman was kennelijk fit, gezond en goed gevoed, hoewel hij, als hij het had overleefd, problemen zou hebben gehad.
Zijn kiezen waren bijna plat gemalen door het gruis van het steengemalen meel dat een groot deel van zijn dieet uitmaakte; nog een paar jaar en ze zouden tot op de zenuwen versleten zijn, met de daaruit voortvloeiende pijn.
Hij had ook een aangeboren afwijking aan de wervelkolom die hem op latere leeftijd steeds meer invalide zou hebben gemaakt.
De kwestie van menselijke resten op wrakken ligt gevoelig, en wij beschouwen de Swan net zo goed als een oorlogsgraf als recentere militaire wrakken waarop mensenlevens verloren zijn gegaan.
Wanneer het wetenschappelijk onderzoek van onze zeeman is afgerond, zullen zijn botten worden begraven, ter nagedachtenis aan hemzelf en zijn kameraden die drie en een halve eeuw geleden zo ver van huis stierven.
Andere vondsten uit het wrak hebben de skeletten van het schip en het dode bemanningslid verder uitgewerkt.
Veel heeft te maken met het besturen van het schip en de gespecialiseerde taken van degenen aan boord: een deel van het binnacle en twee zeemanskompassen; navigatieverdelers; blokken, touw en tonnen; stukjes houten lantaarns; en gewichten voorzien van het officiële merkteken van Charles I.
Er zijn verschillende stukken wapentuig gevonden: een deel van een snaphaunce-pistool, musketkogels en kruitkolven, en twee betonnen zwaarden.
Acht gietijzeren kanonnen liggen verspreid over de wraklocatie: de meeste zijn op hun plaats gelaten vanwege de moeilijkheid om ze te behouden en om het wrak een interessante duik te maken voor bezoekende duikers.
Eén klein kanon is echter boven water gehaald omdat het compleet werd gevonden met zijn koets en bakboorddeksel: samen zullen deze voorwerpen ons in staat stellen veel nieuwe informatie over het hedendaagse artillerievuur aan boord te verzamelen.
Gebruiksvoorwerpen en persoonlijke bezittingen zijn aangrijpend en onthullende herinneringen aan degenen die ze bezaten en gebruikten.
We hebben gedraaide houten schalen en bekers, tinnen borden en kannen, kleipijpen en aardewerk gevonden.
Op sommige pijpen zijn de initialen NW gestempeld, blijkbaar die van een pijpenmaker uit Newcastle die de strijdkrachten van Cromwell in Schotland bevoorraadde.
Drie Bellarmine-steengoedkruiken, met hun groteske gezichtsmaskerversieringen, zijn op het wrak verschenen. Eén is nog steeds afgesloten en de inhoud is intact.
Ze moeten nog worden geanalyseerd. Goed bewaarde zalf vult een klein medicijnpotje, terwijl de vingerafdrukken van de laatste gebruiker nog steeds helder zichtbaar zijn.
De grootste verrassing, afgezien van het houtsnijwerk, was het weelderige karakter van de kapiteinsverblijven.
Een groot deel van het achterschip lijkt naar binnen te zijn ingestort en veel van de fraai vormgegeven interieurinrichting is bewaard gebleven.
Een klein oorlogsschip van deze klasse mocht geen binnenpanelen hebben, omdat dit extra gewicht toevoegde en de romp minder flexibel maakte, maar de Swan was uitvoerig voorzien van gegoten frames en panelen, inclusief een elegante deur.
Samen met de gravures bevestigen deze vondsten dat Charles I geloofde dat het belangrijker was voor zijn schepen om koninklijke macht en prestige uit te stralen dan om de gevechtsefficiëntie te maximaliseren.
Er zijn nog twee duikseizoenen nodig om de werkzaamheden aan de Swan te voltooien. Tegen die tijd zullen alle bedreigde gebieden zijn opgegraven en hun inhoud zijn bewaard voor eventuele tentoonstelling in het National Museum of Scotland.
Wat overblijft zal worden veiliggesteld voor toekomstige generaties en regelmatig worden gecontroleerd.
Archeologische rapporten en populaire verhalen zullen beschikbaar worden gemaakt voor specialisten en het grote publiek.
Er is een televisiedocumentaire vertoond in de BBC2-serie Journeys to the Bottom of the Sea, en andere staan op stapel.
Tegen de tijd dat het project klaar is, ben ik 65, maar ik hoop dat de Zwaan niet mijn zwanenzang zal zijn.
Nu ik een tweede duikwind heb gekregen, zie ik geen reden om opnieuw te stoppen, en er is een fantastische plek in een Schots meer die ik graag wil bemachtigen!
De Swan-locatie is een beschermd historisch scheepswrak onder de hoede van Historic Scotland, en het is verboden er ongeoorloofd te duiken.
Sinds 1995 is er echter een bezoekersprogramma actief voor zowel de Swan- als de nabijgelegen Dartmouth-locaties.
Details van Philip Robertson op Lochaline-duikcentrum, 01967 421627.
