Maritieme archeologen hebben in Poole Bay voor de kust van Dorset gewerkt aan overblijfselen van de romp, boeg en lading van een schip dat dateert uit de 13e eeuw – waardoor het de eerste aangewezen wraklocatie in Engelse wateren is waar bewaard gebleven hout aanwezig is.
De zeldzaamheid van de vondst wordt onderstreept door het feit dat er, hout of niet, in de Engelse wateren geen wrakken van zeeschepen bekend zijn uit de 400-jarige periode tussen de 11e en 14e eeuw.
Lees ook: Nieuwbouw trekt het stedelijke zeeleven aan
De vondst is aangekondigd naast die van twee latere, maar ook zeldzame scheepswrakken voor de zuidkust van Engeland – aangezien alle drie de schepen het hoogste niveau van officiële bescherming genieten.
Het was de plaatselijke schipper en duiker Trevor Small van Rocket Charters die twee jaar geleden het middeleeuwse schip aan de westkant van het Swash Channel bij de toegang tot de haven van Poole ontdekte en zijn gedenkwaardige vondst rapporteerde aan de archeologen van Bournemouth University.
Small, uit een zeevarende familie, zegt dat hij vanuit zijn thuishaven Poole duizenden zeemijlen heeft afgelegd op zoek naar scheepswrakken. “In de zomer van 2020 ontdekte ik wat volgens mij een onopgemerkte wraklocatie was”, zegt hij. “Recente stormen hadden iets onbekends op de zeebodem onthuld. Ik kreeg toestemming om op het wrak te duiken. De rest is geschiedenis – ik heb een van de oudste scheepswrakken in Engeland gevonden.’
“Er zijn nog maar heel weinig schepen van 750 jaar oud die we vandaag de dag kunnen zien en daarom hebben we enorm veel geluk dat we een exemplaar hebben ontdekt dat zo zeldzaam is en in zo’n goede staat verkeert”, aldus maritiem archeoloog Tom Cousins van de Universiteit van Bournemouth. “Een combinatie van zuurstofarm water, zand en stenen heeft ertoe bijgedragen dat één kant van het schip behouden is gebleven en dat de romp duidelijk zichtbaar is.”
Het schip is gebouwd van de overlappende houten planken die het tot een ‘klinkerschip’ maken. Het voer tijdens het bewind van koning Hendrik III en vervoerde een lading Purbeck-kalksteen toen het zonk. Er zijn op de locatie verschillende stenen mortieren gevonden die werden gebruikt voor het malen van graan, daarom wordt het schip het Mortierwrak genoemd.
De steen, gewonnen op het eiland Purbeck, kon zeer gepolijst worden en werd destijds gewaardeerd vanwege het gebruik ervan in de gotische architectuur in heel Europa. Op het wrak werden twee goed bewaarde ongepolijste grafstenen gevonden, de ene met een kruis in de vroege 13e-eeuwse stijl en de andere met een later kruis met gespreide armen, twee stijlen waarvan niet eerder bekend was dat ze uit dezelfde tijd stamden.
Ook werd op het wrak een grote ketel gevonden die geschikt was voor het maken van stoofschotels, een kleinere voor het verwarmen van water en betonnen drinkbekers.
Uit analyse is gebleken dat de planken van de scheepsromp zijn gesneden uit Ierse eikenbomen, gekapt tussen 1242 en 1265, hoewel dit niet noodzakelijkerwijs op een Iers schip duidt, omdat het hout op grote schaal werd geëxporteerd voor de bouw. Eén theorie is dat het schip aan de kust van Dorset lag, maar verdwaald raakte op weg naar de plek waar het de steen moest afleveren.
Vrachtvondsten uit het Mortierwrak zullen worden tentoongesteld in een van de Poole-museum's drie nieuwe maritieme galerijen volgend jaar. Tom Cousins zei dat Bournemouth University afgelopen zomer geld probeerde in te zamelen om zandzakkenbescherming voor het wrak te bieden.
Shingles Bank-wrakken
Het Mortar Wreck, samen met twee veel latere maar ook zeldzame scheepswrakken die voor het Isle of Wight zijn ontdekt, zijn nu door de regering, op advies van Historic England (HE), aangewezen onder de Protection of Wrecks Act 1973.
Het 15/16e-eeuwse Shingles Bank-wrak met de aanduiding NW96 en het 17e-eeuwse Shingles Bank-wrak NW68 werden ontdekt bij het Needles Channel door Isle of Wight-duikers Martin Pritchard en Dave Fox.
De Shingles Bank is een bekend navigatierisico voor schepen die vanuit het westen de Solent binnenvaren, en er wordt aangenomen dat beide schepen daar zijn gestrand voordat ze zijn gezonken. “Het voortbestaan van schepen van vóór 1700 is uiterst zeldzaam, evenals het opgraven van voorheen niet geregistreerde wraklocaties in de Solent, waardoor deze ontdekkingen van nationaal belang zijn”, zegt HE.
Archeologische overblijfselen omvatten verschillende kanonnen, een groot anker en, op NW96, minstens 50 zeer grote loden blokken met niet-geïdentificeerde markeringen die als betaalmiddel zouden zijn gebruikt, evenals stenen kanonskogels.
De blokken werden gegoten uit een ‘bole’, een soort oven die na ongeveer 1580 zelden werd gebruikt, en tegen het einde van de 16e eeuw waren stenen kanonskogels niet meer in gebruik.
Een van de kanonnen uit NW68 werd tussen 1621 en 1661 in Amsterdam gegoten, wat duidt op een gewapend Nederlands schip uit het midden tot eind 17e eeuw dat mogelijk betrokken was geweest bij de Slag om Portland in 1653, een gevecht tijdens de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog.
Afgelopen zomer hebben Pritchard en Fox gedoken en blijven de wrakken onderzoeken met archeologen van de Maritieme Archeologie Trust en Wessex Archeologie, gefinancierd door HE. Er worden fotogrammetriemodellen met hoge resolutie van de locaties ontwikkeld zodat er virtueel kan worden gedoken.
“Ik ben erg blij dat deze scheepswrakken uit de 16e en 17e eeuw het hoogste niveau van bescherming hebben gekregen”, aldus Pritchard. “Het is een opmerkelijke vondst. In samenwerking met HE, vrijwillige duikers en archeologen zullen we deze wraklocaties blijven onderzoeken, begrijpen en vastleggen.”
"Felicitaties aan Martin en Dave. Zonder hen zouden deze belangrijke locaties waarschijnlijk nog steeds onontdekt zijn", zegt Graham Scott, senior maritiem technisch specialist bij Wessex Archaeology.
“Ze zijn een heel goed voorbeeld van de grote bijdrage die nog steeds wordt geleverd aan ons begrip van ons verbazingwekkende maritieme erfgoed, en aan het werk van Historic England door recreatieduikers en wrakonderzoekers. Nog een mooi voorbeeld van wat we kunnen bereiken als we allemaal samenwerken!”
De drie aanduidingen brengen het aantal beschermde wraklocaties in Engelse wateren op 57. Duikers hebben een vergunning nodig die namens de afdeling wordt beheerd door HE Digital, Cultuur, Media & Sport om op deze locaties te duiken.
Ook op Divernet: Wrak van duikbroers gevonden ‘grootste sinds Mary Rose’, Duikers vinden tragisch wit schip
