Filmrecensie
Elegie voor een eco-krijger
Uitsterven van haaienwater geregisseerd door Rob Stewart
Verscheen in DIVER februari 2019
het zou nooit een gemakkelijk horloge worden. Net als in de originele, bekroonde film Sharkwater (2006) van Rob Stewart vormt het ontvinnen van haaien de kern van deze nieuwe documentaire, en het aanschouwen van de wrede mishandeling van haaien is niet iets waar elke duiker van geniet.
Maar nu Sharkwater en zijn tweede film Revolution (2012) door naar verluidt 125 miljoen mensen zijn gezien, heeft de Canadese filmmaker het bewustzijn vergroot. Het feit dat hij niet meer leeft, wordt alleen verzacht door het feit dat hij op film bij ons blijft.
Dat is de andere factor die Sharkwater Extinction schrijnend maakt – het bouwt op tot aan de laatste duik van de 37-jarige, op een rebreather bij de Florida Keys, waar hij voor de derde keer op een dag op 70 meter hoogte op zoek ging naar zaagvissen.
Het was een zinloze dood, het onderwerp van voortdurende juridische stappen, en het is onmetelijk triest om te zien hoe de altijd zonnige Stewart zich voor de laatste keer aankleedt, aangezien de camera liefdevol stilstaat bij elke meter en grendel.
Stewarts moeder Sandy Campbell woonde de première in Londen bij en legde uit dat haar zoon altijd vond dat natuurbehoud cool moest zijn en dat mensen, om volledig betrokken te raken, er plezier in moesten hebben. ‘Rob zou willen dat iedereen de missie voortzet’, zei ze.
Daartoe lazen zij en echtgenoot Brian de vele notitieboekjes van hun zoon en slaagden erin zijn iPad te hacken om gedetailleerde plannen te maken van hoe hij de 400 uur aan beeldmateriaal voor deze film wilde inzetten. Het resultaat is indrukwekkend.
Het laatste deel was natuurlijk niet het stuk dat Stewart had gepland. Op een gegeven moment zegt hij in de voice-over: ‘Ik zeg tegen mijn ouders dat het wel goed met me gaat.
Ik weet precies hoe ik ga sterven; als ik ga sterven.” Misschien niet.
Verschillende dingen aan de film hebben mij verrast, waaronder de bewering dat er elk jaar 150 miljoen haaien worden gedood – meer dan het dubbele van het aantal waar we de afgelopen jaren op lijken te zijn uitgekomen.
Ik vroeg Sandy hierover nadat ik de film had gezien, en ze vertelde me dat de overtuiging was dat er nu veel meer kleine en jonge haaien illegaal worden gevangen, niet vanwege hun vinnen maar om verkocht te worden onder het label “oceaanwitte vis”.
Dit weerspiegelt een andere verrassende scène in de film, terwijl Rob en zijn team door Miami dwalen en ontdekken dat haaien openlijk worden geserveerd in winkels en restaurants.
Ze kopen een scala aan producten in supermarkten, laten ze testen en vinden haaienvlees of -olie, boordevol kwik, lood en neurotoxinen, die vee en huisdiervoer in bulk verwerken en worden gebruikt in cosmetica. “We smeren superroofdieren op onze gezichten”, zegt Stewart verbaasd.
Het ontvinnen van haaien is big business; de georganiseerde misdaad neemt zijn deel en Stewart neemt herhaaldelijk risico's tijdens zijn reizen. Hij confronteert de glibberige president van Costa Rica met het feit dat hij zijn beloften niet nakomt. “Shark Girl” Madison Stewart (geen familie) filmt een hamerhaai die wordt gevangen door sportvissers, en raakt in tranen als de schipper aan Rob toegeeft dat wanneer de haaien weer in het water worden gebracht, ze “de neiging hebben om te sterven”.
Hij inspecteert een lading van bijna 40,000 vinnen in Panama, een groot kwekerijgebied voor hamerhaaien, en filmt een Japanse bemanning die blauwe haaien verzamelt voor de kust van Kaapverdië. “Negentig landen hebben het vinnen verboden, maar niet de import ervan vinnen – het is een enorme maas in de wet”, zegt hij.
Voor de kust van Los Angeles filmt hij dorsmachines en blauwe haaien die met hun kieuwnetten worden gevangen, terwijl de vissers het vuur openen op zijn boot terwijl hij nog in het water ligt. Maar we zijn opgelucht als we later te horen krijgen dat de beelden hebben geholpen Californië stap in de richting van een verbod op drijfnetten.
“Ik had een wantrouwen en afkeer jegens de mensheid ontwikkeld, maar door het filmen ben ik meer van de mensheid gaan houden”, zegt Stewart, die ondanks de toenemende ellende nooit de hoop leek op te geven.
Niet veel ecodocs krijgen een koninklijke première en bioscoopuitgave. Dit is een film die alle duikers zouden moeten zien, al was het maar omdat Rob Stewart een vraatzuchtige duiker, een uitzonderlijke filmmaker en een natuurbeschermingsheld was.
Maar het zou natuurlijk nog beter zijn als de regeringen die er niet in slagen het bloedbad te beteugelen of zelfs aan te moedigen, de film zouden bekijken en er kennis van zouden nemen.
Sharkwater-foto's
128min, in de Britse bioscopen op 22 maart. Bekijk hier de trailer.
Recensie door Steve Weinman
