Een favoriet onder duikers in Devon is dit met anemoon bedekte stoomschip dat aan het einde van de Eerste Wereldoorlog zonk. JOHN LIDDIARD rapporteert, illustratie door MAX ELLIS
ALLE DELEN VAN ONZE KUSTLIJN HEBBEN HUN eigen ‘kenmerkende’ wrakken, die gemakkelijk toegankelijk zijn en waar iedereen graag duikt. Voor de kust van Oost-Devon valt deze eer toe aan het stoomschip Bretagne. Hoewel vermeld als wrak uit de Eerste Wereldoorlog, is de Bretagne werd feitelijk tot zinken gebracht door een botsing in de mist op 10 augustus 1918.
Onze rondleiding door de Bretagne begint op wat er overblijft van de bovenbouw (1) op ongeveer 20 meter afstand, simpelweg omdat het schot daar de laatste keer dat ik ermee dook, trof. Om je te oriënteren moet je rekening houden met het feit dat de stuurboordzijde het meest kapot is, waarbij het hoofddek verder is ingestort dan de bakboordzijde, en dat het gat voor de trechter (9) bevindt zich vóór de ventilatieluiken van de machinekamer (8).
Hoe dan ook, voor nu zou ik aanraden om zaken als de machinekamer met rust te laten en naar het achterschip te gaan. De richting wordt duidelijk wanneer je een redelijk intacte lier passeert, bijna zodra je naar het hoofddekniveau gaat (2). We laten voorlopig het achterste ruim buiten beschouwing, terwijl u de achtersteven nadert, wordt de reserveschroef plat op het dek vastgezet (3). Als je in plaats daarvan bij meer lieren en een ander ruim komt, ga je richting de boeg.
Aan de achterkant is een kanonplatform, met het voetstuk nog op zijn plaats en het kanon verwijderd, bedekt met pruimige anemonen (4). Het 12-ponder anti-onderzeebootkanon werd in 1972 geborgen door duikers van de Bristol Aerospace Sub-Aqua Club toen ze met explosieven door de berg sneden. BASAC is eigenaar van het wrak en het was een soort clubproject.
Het teruggevonden wapen werd later getoond aan een van de kanonniers, die toevallig in Torquay woonde. Naar verluidt heeft hij opgemerkt: “Ik had nooit verwacht de klootzak nog eens te zien; Ik heb hem maar één keer gepolijst. '
Terug op de Wrak TourAls u over het achterschip afdaalt, blijkt dat het roer iets naar bakboord is gedraaid en dat de propeller nog op zijn plaats zit, hoewel een paar bladen beschadigd zijn (5). Zoals bij de meeste Bretagne, de propeller en het roer zijn bedekt met een dikke mantel van anemonen.
Nu op het diepste punt van de duik, op 30 meter, zou ik aanraden om op de zeebodem te blijven en de stuurboordzijde van het wrak te volgen tot het punt waarop de romp opengespleten is (6), net achter het schot van de machinekamer. Dit is de splitsing gemaakt door de bogen van de Renate Marthe bij de botsing waarbij de Bretagne.
Als het zicht redelijk is, is het achterste ruim (7) kan via deze snede worden ingevoerd. Als er veel licht van bovenaf binnenkomt, kunnen de binnenkant van het ruim worden verkend en de stukken van het ruim worden onderzocht Bretagne’s lading steenkool gevonden in het slib. Omdat er een zachte stroming door het wrak stroomt, zit dit gebied vaak vol met grote koolvis en arme kabeljauw.
Vanaf de achterkant van het ruim heb ik gehoord dat het mogelijk is om onder de geschutssteun te komen en de stuurinrichting te bekijken, hoewel ik dit niet heb gedaan.
Vanaf de voorkant van het ruim is het schot zover vergaan dat het mogelijk is de machinekamer binnen te gaan en rond de bovenkant van de driecilinderstoommachine te zwemmen (8). Uitgangen zijn mogelijk via de zijkanten van de bovenbouw of de open ventilatieluiken erboven.
Als het zicht niet zo goed is, of als u het wrak liever niet betreedt, stijg dan terug naar dekniveau en kijk even in het ruim (7) van bovenaf, voordat u verder gaat langs de stuurboordzijde van de machinekamer (8).
Het dek is hier ingestort in de kolenbunkers van het schip en er liggen nog steeds veel brokken steenkool tussen de wrakstukken. In de open lucht en gereinigd door de stroming, is deze steenkool niet bedekt met dik slib zoals dat in de Bretagne’s bezit.
Voor de machinekamer ontbreekt de trechter boven de stookruimte, waardoor er een mooi groot rond gat overblijft tot aan de ketel (9). Bij een nieuwer wrak zal zo'n route vaak doodlopen omdat de interne leidingen van de ketel naar de trechter nog aanwezig zouden zijn, maar hier is de leiding weggerot, waardoor de route praktisch is.
Als je slanke uitrusting draagt, zoals een enkele cilinder met pony, is het mogelijk om het stookhok te verlaten via de vierkante ventilatieluiken in het dak of tussen ribben in een verrot schot aan de voorkant. Bij iets groters is het noodzakelijk om de weg terug uit het trechtergat terug te vinden.
Aan de zijkanten van de stookruimte markeren kleine rechthoekige luikomlijstingen de kolengoten voor het laden van de kolenbunkers (10). Het voorste deel van de bovenbouw, inclusief de stuurhut, is met draad geveegd, zij het niet zo grondig, omdat de overblijfselen van een grote doosconstructie nog steeds over de zijkant van het wrak hangen (11).
De Bretagne heeft twee voorwaartse ruimen en één achterwaartse ruimen. Als we verder vooruit kijken, is het dek weggerot en zijn de ribben losgekomen van de stuurboordzijde van de romp, waardoor het dek bijna een niveau is gedaald, zodat het over de ruimen helt (12). Tussen de ruimen bevindt zich een paar vrachtlieren (13), hoewel geen teken van de mast.
Het voorwaartse ruim passeren (14), nog steeds aan stuurboordzijde van het schip, herbergt een kleine gebogen hut aan de zijkant van het dek een van de meest gedenkwaardige kenmerken van de Bretagne, een met anemoon bedekt toilet (15).
Een van de lonende gedachten voor de meeste alleenstaande mannelijke duikers is dat hier een toilet staat waar nog meer leven op groeit dan in hun badkamer thuis!
Na het leidingwerk te hebben onderzocht, leid ik af dat het leidingwerk aan de Bretagne was nog niet zo geavanceerd. Het toilet liep recht over de zijkant van de boeg leeg. Andere kleine hutten op het dek bedekken een luik benedendeks (16) en de tuigagewinkel (17).
De ankerlier (18) is intact, alhoewel bij de boeg beide ankers nu verdwenen zijn (19). Toch is het de moeite waard om ook eens aan de buitenkant van de boeg te kijken, al was het maar om nog meer anemonen te bewonderen.
Nadat we het hele wrak hebben gezien, is er een goede selectie van ribben zichtbaar om een haspel vast te zetten en een vertraagde SMB te lanceren om een beklimming te maken. Omdat de diepte van het dek slechts 20-22 meter is, is de kans groter dat een duik eindigt door gebrek aan lucht dan door decompressielimieten, tenzij je een twinset draagt.
GERAMMELD IN DE MIST
Op 10 augustus 1918 werd de 1,439 ton wegende, schoenergetuigde stalen stoomboot met enkele schroef Bretagne langzaam oostwaarts gestoomd door dikke mist langs de door mijnen geveegde weg voor de kust van Devon, met 1,888 ton steenkool van Barry naar Rouen, schrijft Kendall McDonald.
De Bretagne, 70 meter lang en 10 meter breed, was in 1903 in Oslo gebouwd en uitgerust met een driecilinder driecilindermotor van 106 pk, maar kon indien nodig ook 185 vierkante meter zeil hijsen. Ze was eigendom van Noorwegen en was in 1916 gevorderd door het Ministerie van Oorlogstransport en uitgerust met een 12-ponder hekkanon. Deze was zes keer afgevuurd, maar nooit uit woede.
Om 10.30 uur die ochtend werd de mist doorboord door de boeg van de Franse stoomboot Renate Marthe. Ze ramde de Bretagne aan stuurboord, vlakbij het achterschip. De boeg van de Franse stoomboot brokkelde af, maar nadat ze zich terugtrok, was ze nog steeds zeewaardig.
Niet dus de Bretagne. Haar stuurinrichting zat vast aan stuurboord, haar achtersteven was doorboord, en ze nam snel water op. Optimistisch aanvaardde kapitein JW Johannesson een sleepbeurt van twee Torbay-trawlers nadat het grootste deel van zijn bemanning was opgestegen.
Hij bleef aan boord met zijn eerste stuurman en een scheepsschutter, maar het water bleef stijgen en terwijl het tegen de dekken klotste, beval de kapitein de mannen in een boot te stappen.
De stuurman stond erop om naar beneden te gaan om zijn geld op te halen. Het was een fatale fout. Een golf raasde over het dek en sloeg een deur achter hem dicht. Diezelfde golf stuurde de Bretagne neusduiken 25 meter naar de bodem.
De Bretagne is eigendom van Bristol Aerospace SAC, die het in september 1969 heeft gevonden. Kort daarna kocht het het wrak voor £ 30 en heeft zowel het kanon als de bel geheven.
ER KOMEN: Ga vanaf het einde van de M5 verder op de A38 richting Plymouth en sla vrijwel direct linksaf op de A380 naar Torquay en Brixham. Na een paar kilometer gaat u weer linksaf de B3192 op naar Teignmouth. Als u Teignmouth binnenkomt, gaat u linksaf en vervolgens meteen rechtsaf, bergafwaarts naar de commerciële haven. Sla linksaf achter de havenmagazijnen naar de openbare parkeerplaats. Teign Diving en de openbare slip liggen tegenover de parkeerplaats.
DUIKEN EN LUCHT: Teign-duikcentrum kan lucht en nitrox vullen en verhuur van uitrusting en charter van hardboten voor particulieren verzorgen. Andere duikcentra en charterboten aan de kust van Oost-Devon opereren vanuit Exmouth, Torquay, Paignton en Brixham.
ACCOMMODATIE: Bed & breakfast aan de Nieuwe Quay Inn, Teignmouth.
GETIJDEN: De getijden zijn nooit zo sterk op de Bretagne, dus slap water is niet essentieel voor duiken.
LANCERING: De slip naast het Teign Diving Center is bruikbaar bij alle getijden, behalve bij zeer lage bronnen. Andere slips zijn beschikbaar in de meeste havens langs de kustlijn van Oost-Devon.
HOE U HET VINDT: De GPS-coördinaten zijn 50 29.50N, 3 22.70W (graden, minuten en decimalen). Mij zijn geen transits bekend. Het wrak wijst naar het zuidwesten, dus een zoektocht van zuidoost naar noordwest met een dieptemeter biedt de beste kans op succes.
Kwalificaties: Met het hoogste punt van het wrak op 20 meter en enige stroming, kan de Bretagne is geschikt voor sportduikers en het equivalent daarvan, met voldoende gaten om de meer ervaren duikers geïnteresseerd te houden.
VERDERE INFORMATIE: Admiraliteitskaart 3315, Berry Head Naar Bill Of Portland. Ordnance Survey-kaart 192, Exeter en Sidmouth. Kanaalwrakken uit de Eerste Wereldoorlog, door Neil Maw. Duik Zuid-Devon, door Kendall McDonald. Bristol Aerospace SAC's van de bevat een gedetailleerde geschiedenis van de Bretagne.
Pluspunten: De Bretagne is een heel mooi wrak, ondiep genoeg voor de meeste duikers, met genoeg te ontdekken. Toegankelijk als de zuidwestelijke wind de kust van Zuid-Devon te ruig maakt.
Nadelen: Het zicht kan slecht zijn, vooral na hevige regenval.
Dank aan de vele vaste duikers bij het Teign Diving Centre, ook aan Andy Wallace, Alex Poole en Wendy Skinner.
Verscheen in Diver, november 2000
