HAAI VERWIJDERT
Voshaaien zijn een geliefd gezicht voor duikers, vooral omdat hun aantal wereldwijd is gedaald en vaak in verband wordt gebracht met de Filipijnen. JAMIE WATT kijkt verder naar deze letterlijk verbluffende haai, met fotografie by MALCOLM NOBBS.
Eerste ontmoeting
NA EEN ONBESCHADIGD Toen hij vroeg begon, bevond Malcolm zich in de ochtendschemering op 30 meter hoogte, bovenop een weinig inspirerende ondiepte van puinrif. Maar het uur, de omgeving en het vroege licht konden de opwinding die zich al jaren had opgebouwd niet temperen;
“Mijn eerste waarneming van een voshaai zal ik nooit vergeten”, zegt hij. “Ik was zowel opgewonden als verbijsterd. Met zijn onevenredig grote ogen en enorme, slanke zeisachtige staart, half zo lang als zijn lichaam, is zijn uiterlijk anders dan dat van welke andere haai dan ook. Ik heb het voorrecht gehad om veel haaien te zien en te fotograferen, maar deze soort is bijzonder bijzonder.”
Kenmerken van voshaaien
De drie soorten dorsmachines (hoewel recente DNA-studies suggereren dat er misschien een vierde is) zijn allemaal vrij grote, deels warmbloedige haaien, die het meest verwant zijn aan de grote witte haai en zijn neven.
Als je de lengte van die enorme, elegante taps toelopende staart negeert, zijn dorsmachines qua grootte en bouw vergelijkbaar met de grotere en omvangrijkere requiemhaaien – misschien wel het meest vergelijkbaar met een oceanische witpunthaai of zijdehaai – of met de iets nauwere neven van de dorsmachines, de makos en haringhaaien. .
De kleinste soort, de pelagische dorsmachine die wordt aangetroffen bij Monad Shoal op de Filippijnen en dwars door de warme Indo-Pacific, rijpt op ongeveer dezelfde grootte en omvang als een mens, op ongeveer twaalf jaar oud. Een groot volwassen vrouwtje kan 12 meter lang zijn tot aan de vork in haar staart en 2 kg wegen, en met de lange bovenstaart in totaal meer dan 100 meter.
Het basislichaam is dat van de gedrongen, gespierde, actieve pelagische haai, maar dan vastgemaakt is die prachtige, bizarre staart.
Unieke staart: een jachtinstrument
Eigenlijk is de overmaatse bovenkwab van de staart, die weer net niet dezelfde lengte van het hele lichaam heeft, een gigantische zweep geworden. De haai gebruikt het om zijn prooi te verdoven.
De afgelopen jaren zijn er een paar keer dorsmachines waargenomen die onder water jaagden, en men heeft gezien hoe ze hun staart zowel over de kruin als opzij heen en weer bewogen in scholen kleine vissen, waardoor ze verdoofd raakten.
De staart beweegt als een lint achter het dier terwijl het ontspannen zwemt, maar knapt met ongelooflijke kracht wanneer het bij de jacht wordt gebruikt. Orka's gebruiken hun nogal verschillende staarten om haring op een vergelijkbare manier te verdoven. Als je je prooi kunt verdoven in plaats van hem te achtervolgen, heb je niet zo'n mondvol tanden nodig als andere jagers van vergelijkbare grootte.
Uiterlijk en dieet
De kleine naar beneden gerichte mond in combinatie met de grote ogen – dorsmachines jagen vrij diep in donkere wateren – geeft deze haaien een ietwat komische, cartoonachtige geschrokken en bange blik.
Ze hebben allemaal nogal kleine tanden voor zulke grote haaien, en hun prooi bestaat voornamelijk uit redelijk kleine vissen.
Habitat en gedrag
De pelagische dorsmachines die Malcolm op de Filippijnen zag, hebben grote ogen, de gematigde dorsmachine heeft kleinere ogen van normalere afmetingen en de grootoogdorsmachine heeft hele vreemde, gigantische ogen die zich omwikkelen tot aan de bovenkant van zijn kop, waardoor hij op diepte naar boven kan kijken. prooi afgetekend tegen het schemerige licht dat naar beneden fladderde.
De pelagische dorsmachine die Monad Shoal bij het eiland Malapascua bezoekt, lijkt een soortgelijk leven te leiden als zijn naaste neef, de beter bestudeerde, iets grotere grootoogdorsmachine die wereldwijd in warme zeeën wordt aangetroffen.
Beiden geven de voorkeur aan tropische zeeën en reiken net als grote volwassenen tot warme gematigde streken, wanneer hun lichaamsgrootte de warmte vasthoudt, en hun gedeeltelijke warmbloedigheid hen in staat stelt iets koelere zeeën te verdragen, waar voedsel overvloediger is. Pelagische dorsmachines leven in de tropische Indo-Pacific.
Dorsmachines blijven 's nachts in warm ondiep water, dwalen af en toe af naar duikdiepten, en duiken dan dieper, ver buiten het bereik van duikers, om overdag in koudere, rijkere wateren te jagen.
Het is bekend dat grootoogdieren meer dan 700 meter diep duiken, in water van slechts 5-6°C, hoewel 250 meter en 10° normaler zijn. Pelagische dorsmachines lijken hun leven een beetje ondieper en een beetje warmer te leiden.
Thermische regulatie en migratie
DE TWEE (OF DRIE) SOORTEN van de tropische dorsmachines heeft een warmteopslagsysteem, dat vooral de bloedtoevoer naar hun grote ogen en hersenen verwarmt, hoewel ze lang niet zo goed ontwikkeld verwarmingssysteem hebben als makos en koelwaterreuzentonijnen voor hun zwemspieren. Het bloed dat de ogen en hersenen opwarmt, wordt ook aangetroffen bij grootoogtonijn, een andere tropische jager die in rijker, dieper water duikt op zoek naar prooien.
Dorsmachines varen normaal gesproken langzaam, net als de meeste andere grote haaien, met een snelheid van ongeveer 1-2 knopen, zeker veel langzamer dan hun actievere en krachtigere makreelmakreel en grote witte neven.
Ze zijn echter voortdurend in beweging en tropische dorsmachines kunnen nog steeds grote afstanden afleggen; het is bekend dat ze duizenden kilometers migreren.
De gewone dorsmachine: een gematigde soort
De grootste van de dorsmachines, de gedrongen dorsmachine met kleinere ogen, verspreidt zich naar koelere, rijkere gematigde wateren. Hij groeit en rijpt iets sneller, en heeft een beter ontwikkeld tegenstroom-bloedopwarmingssysteem voor zijn kernzwemspieren dan zijn kleinere neven, net zoals dat bij makos, haringhaaien en grote witte exemplaren.
Deze gedeeltelijke warmbloedigheid zorgt ervoor dat deze soort actief kan blijven in koelere zeeën, waar de haaien over de randen van het continentaal plat foerageren.
Net als andere koeltolerante haaien, zoals de blauwe haai en de mako, drijven gewone dorsmachines mee met de warmte en productiviteit van de wateren in hun plaatselijke zomerseizoen. Dankzij de toegang tot deze rijkere zeeën hebben gewone dorsmachines de luxe dat ze zich niet zo ver hoeven te verplaatsen als hun tropische soortgenoten om aan hun voedsel te komen.
Een heel grote gewone dorsmachine zou tegenwoordig een haai van 3 meter en 200 kg zijn – met een staartlengte van 5.5 meter. Een paar decennia geleden brachten vissers veel grotere haaien binnen, maar sindsdien zijn de gemiddelde en maximale maten gedaald, als gevolg van de door de visserij veroorzaakte afname van de populaties van grote haaien over de hele wereld.
Het is echter intrigerend dat de grootste dorsmachine die ooit is gevangen, een monster dat enorm groter is dan enig ander ooit gemeten, met een lengte van 9.75 meter tot het puntje van zijn staart en een gewicht van 567 kg, pas in 2007 in een sleepnet werd gevangen.
Een paar gebieden over de hele wereld lijken hotspotgebieden te zijn voor dorsmachines, hoewel slechts weinigen deze haaien in contact brengen met duikers. ER ZIJN GEBIEDEN VAN concentratiegebieden, misschien broed- en kraamkamers, voor de kust van Cuba, de Atlantische kusten van Spanje en Portugal, de Malediven, enkele van de centrale onderzeese bergen ten oosten van de Marianentrog en de rand van het plat voor Noordwest-Australië.
Monad Shoal is een van de weinige gebieden waar duikers regelmatig dorsmachines tegenkomen, aangezien deze bij zonsopgang binnenkomen om schoongemaakt te worden voordat ze dieper gaan.
Vrienden die voor de kust van Nusa Penida op Bali werken, melden incidentele ontmoetingen, evenals vrienden die duiken in sommige gebieden van de Rode Zee voor Midden- en Zuid-Egypte.
Daling van de bevolking
Net als bij alle grote pelagische haaien daalde het aantal dorsmachines wereldwijd in de jaren tachtig en vooral in de jaren negentig met de opkomst van het ontvinnen van haaien. Die staart zorgt natuurlijk voor veel vin.
Conclusie: een verdwijnende schat
Het is moeilijk te begrijpen hoeveel verandering dit heeft teweeggebracht in de dorspopulaties, deels vanwege fragmentarische en onvolledige visserijgegevens, maar sommige bestanden zijn zeker bijna volledig ingestort. De vangsten van dorsmachines in de Middellandse Zee zijn de afgelopen eeuw met ruim 95% afgenomen.
Dorsmachines waren waarschijnlijk altijd minder overvloedig aanwezig dan blauwe of oceanische witpuntjes, maar waarschijnlijk iets overvloediger dan de energiekere mako's. Ze lijken zich relatief goed voort te planten, vaak ver weg van waar concentraties mensen zijn.
De beste schattingen zijn dat dorsmachines 10 tot 15% van de vangsten van pelagische haaien uitmaken, dus de oorspronkelijke populaties wereldwijd bedroegen ooit waarschijnlijk slechts enkele miljoenen. Het is nu moeilijk om dit duidelijk in te schatten, maar ik durf heel grof te veronderstellen dat er nog tien- tot honderdduizenden dorsmachines over zijn, wijd en zijd verspreid.
