Bij het onderzoeken van de zeebodem voor de kust van Kroatië ontdekten twee duikers een goed bewaarde porseleinen vaas. Alleen de rijkste mensen, zo bleek, konden zich in de 16e eeuw dergelijk aardewerk veroorloven. MARJAN ZIBERNA rapporten, hoofd fotografie by ARNE HODALIC
Lees ook: 20 beste scheepswrakken ter wereld
DE ADRIATISCHE ZEE
DE ADRIATISCHE ZEE BEVAT Er zijn veel scheepswrakken, en het duiken ervan kan een opwindende ervaring zijn. Het is zelfs nog spannender als je op een plek duikt die voorheen voor niemand onbekend was.
In de zomer van 2006 kwamen twee vakantieduikers van de Kroatische duikclub Sava-Medvescak een vaas tegen tussen de overblijfselen van een oud scheepswrak vlakbij het eiland Mljet in Dalmatië. Destijds hadden ze er geen idee van wat een buitengewone ontdekking ze hadden gedaan, hoewel de leider van hun groep, archeoloog Jurica Bezak, een vermoeden had dat deze belangrijk zou kunnen zijn.
Bezak vertelde zijn werkgever, het Croatian Conservation Institute (CCI), over de ontdekking, en de volgende zomer startten CCI-experts, waaronder Bezak, een systematisch onderzoek van de locatie en begonnen ze met het terugvinden van enkele van de items die ze daar vonden.
Ze noemden het het “Sveti Pavao-scheepswrak”, omdat het dicht bij een gevaarlijke onderwaterschool met die naam lag. De gekartelde rotsen, die bijna precies op zeeniveau lagen, waren waarschijnlijk de oorzaak van de ondergang van het schip.
Het wrak ligt tussen de 40 en 50 meter, dus het werk van de duikers was moeizaam en moeilijk. In eerste instantie leek het hen dat het om een relatief onopvallend scheepswrak uit de 16e of 17e eeuw ging.
Naarmate de werkzaamheden vorderden, bleek echter dat het schip hoogstwaarschijnlijk een Venetiaans koopvaardijschip was dat tussen 1580 en 1590 failliet was gegaan, en dat een aanzienlijk deel van de lading bestond uit buitengewoon waardevol fritware-aardewerk uit de Ottomaanse stad Iznik. .
Er zijn meer dan 100 voorbeelden van deze keramiek gevonden op het wrak en het is een unieke ontdekking: er is nog nooit eerder een dergelijk schip gevonden.
16e eeuw – De stad Iznik
IN DE 16E EEUW de stad Iznik, die 60 mijl ten zuidoosten van Istanbul ligt, was het belangrijkste Ottomaanse centrum voor de productie van hoogwaardige beschilderde porseleinen tegels. De werkplaatsen bereikten hun hoogtepunt van 1480 tot 1670 en werkten onder de bescherming van het Ottomaanse hof. Er werd opdracht gegeven voor tegels om veel van de beroemdste gebedshuizen te versieren, waaronder de beroemde Suleymaniye en de Blauwe Moskeeën in Istanboel.
Iznik produceerde ook een verscheidenheid aan borden, kannen en kopjes die zeer gewaardeerd werden, niet alleen in het Ottomaanse Rijk maar onder rijke Europeanen. Ze zouden over het hele continent worden vervoerd door koopvaardijschepen die grote handelscentra zoals Dubrovnik, Venetië en Genua zouden bezoeken.
Er zijn momenteel echter slechts ongeveer 3000 exemplaren van Iznik-keramiek bekend, waarvan de meeste eigendom zijn van musea en sommige van particuliere verzamelaars. Er zijn nog maar heel weinig voorbeelden in het hedendaagse Turkije.
Het wrak verkennen
DUIKEN OM HET WRAK TE ONDERZOEKEN bleek vanaf het begin een uitdaging. “De maximale diepte is 49 meter en als je op zo’n diepte efficiënt wilt werken, heb je natuurlijk alleen maar tijd nodig”, zegt Arne Hodalic, een van de duikers die betrokken is bij het voortdurende project om het scheepswrak van Sveti Pavao te verkennen. als fotograaf om de vondsten ter plaatse vast te leggen. “Om onze bodemtijd te verlengen en de decompressiestops te verkorten, hebben we een serieuze technische aanpak gevolgd.
“Het aantal duiken was beperkt tot één keer per dag, en na vier duikdagen hadden we één dag vrij”, zegt hij. “We produceerden ons eigen nitrox 24-mengsel, dat iets boven de aanbevolen PO2-limiet voor dergelijke diepten lag, hoewel dit voor ervaren professionele duikers geen probleem zou moeten zijn (en ook niet was!). Dit mengsel gaf ons een paar minuten extra bodemtijd.
“Een standaardduik voor elk van de 15 duikers die bij de verkenning betrokken waren, mocht de bodemtijd van 30 minuten niet overschrijden, dus hadden we een eenvoudig en iets veiliger decompressieplan voor zo'n duik. Het zou op het infobord op de boot worden afgedrukt, waarbij elke duiker werd gevraagd de deco-stops te onthouden in geval van computer storing. Voor elke deelnemer was een duiktimer verplicht.”
Er werden op de locatie noodtrapcilinders geïnstalleerd voor het geval er zich een onverwacht probleem of een defect aan de apparatuur voordeed, en er werd een decostation op 6 meter hoogte geplaatst met zes regelgevers bevestigd aan een 50% zuurstoftank van 100 liter om de decostops te verkorten.
“Het duiken was in het blauw, maar het zicht was heel goed, en we konden de bodem al zien naderen toen we ons op 25-30 meter bevonden”, zegt Hodalic. “We hadden geen richtlijn omdat de enorme witte slangen die werden gebruikt voor de onderwatervacuümpompen van Mammoth goed zichtbaar waren in het donkerblauw van de afgrond.
“De watertemperatuur was aangenaam 23-25°C, dus afgezien van verveling tijdens de decostops waren de duiken van 60 tot 90 minuten puur genot, vooral als er die dag een aantal nieuwe ontdekkingen op de bodem te zien waren.”
In 2010 kregen de Kroatische archeologen gezelschap van meer onderzoekers uit Venetië, en het lot van het schip en het verhaal van zijn kostbare lading werden nog steeds ontrafeld.
“Toen het schip het ondiepe water in de buurt van Mljet overstak, was de romp waarschijnlijk beschadigd”, legt Igor Miholjek uit, hoofd van de CCI-afdeling voor onderwaterarcheologie en de man die vanaf het begin verantwoordelijk was voor het onderzoek. “Er zou water in het schip zijn gestroomd, maar met de snelheid waarmee het vaart, bleef het nog een korte tijd varen. Dit is de reden waarom de overblijfselen zich op 200 meter van het ondiepe water bevinden.
“In die tijd zeilden schepen over het algemeen langs het kanaal tussen Mljet en het schiereiland Peljesac, dus waarom deze de gevaarlijke ondiepten ten zuiden van Mljet overstak, weten we niet.
“Misschien werd het achtervolgd door piraten, omdat Mljet destijds bekend stond als pirateneiland.”
WRAK DOORBRAAK
Er kwam een doorbraak toen het team de bel en de munten van het schip vond. “Zodra de bel werd teruggevonden, was het getal in het Latijn ‘MDLXVII’ [1567] duidelijk te zien. Het gaf het jaar aan waarin de bel werd geworpen en onthulde het meest waarschijnlijke jaar van lancering van het gedoemde schip – de belangrijkste informatie voor het bestuderen ervan”, zegt Jurica Bezak. “Er werd ook vastgesteld in welk jaar het schipbreuk niet had kunnen plaatsvinden.”
Inscripties op de zilveren Ottomaanse munten, bekend als akches, gaven aan dat ze waren uitgegeven tijdens het bewind van de Ottomaanse sultan Murad III, van 1574 tot 1595. Er waren dus meer dan 400 jaar verstreken sinds het schip verging, in welke tijd het grootste deel van de organische munten verging. materiaal was vernietigd.
Er bleven echter overblijfselen van de ribben en enkele andere houten delen in het zand achter, wat de onderzoekers ertoe bracht te concluderen dat het schip ongeveer 24 meter lang was geweest.
Hoewel relatief kort, zou het door zijn brede breedte voldoende vracht hebben kunnen vervoeren.
In het zand werden ook kanonnen gevonden. Vanwege het gevaar van piratenaanvallen werd artillerie vaak gedragen door koopvaardijschepen die door de Adriatische Zee voeren, en Venetiaanse koopvaardijschepen werden ook aangevallen door de Uskoks, Habsburgse huurlingen die een guerrillaoorlog voerden tegen het Ottomaanse Rijk.
Op het kanon was de leeuw te zien, een symbool van de Republiek Venetië, een duidelijk teken dat dit een Venetiaans schip was dat eigendom was van een rijk persoon.
Het was zeker vanuit het oosten gekomen, hoogstwaarschijnlijk Istanbul, en waarschijnlijk op weg naar Venetië. De oostkust van de Adriatische Zee bood de gunstigste zeilomstandigheden en betere bevoorradingsmogelijkheden voor de drie weken durende reis tussen deze belangrijke steden.
De handel bloeide. “Grote hoeveelheden glas, dure stoffen, gouden sieraden, glazen, papier, zeep en klokken… werden vanuit Venetië naar het oosten geëxporteerd”, zegt archeoloog Lilijana Kovacic van de Dubrovnik Museums. “Van het Ottomaanse Rijk naar Venetië kwamen grote hoeveelheden granen, maar ook voorwerpen van toegepaste kunst, ruwe zijde, katoen, zijden stoffen, mohairwol, leer, stoffen van kameelhaar, paardenuitrusting, met arabesken versierde wapens, aardewerk en een verscheidenheid aan curiosa.”
Als het gezonken schip bij Mljet dergelijke goederen vervoerde, overleefden de meeste de tand des tijds niet, maar een groot deel van het aardewerk leek zorgvuldig in houten vaten te zijn gestapeld en in stro of linnen gewikkeld, wat de uitstekende staat van bewaring verklaart.
“Bij veilinghuizen als Sotheby’s en Christie’s hebben de prijzen voor dergelijke individuele items £30,000 en meer bereikt”, zegt Igor Miholjek. ‘Ik ben er vrij zeker van dat het ‘pizzabord’, zoals we een van de bij Mljet gevonden borden noemen, ons minstens zoveel zou opleveren, omdat het heel goed bewaard is gebleven en een mooi glazuur heeft.’
Niet dat de vondsten te koop zijn. Al het Iznik-aardewerk dat in Sveti Pavao wordt gevonden, wordt behandeld als onderdeel van het culturele erfgoed van Kroatië.
De Turkse kunsthistoricus Dr. Nurhan Atasoy, waarschijnlijk 's werelds grootste expert op het gebied van Iznik-aardewerk, heeft geschreven dat het feit dat de vondsten aan boord van een schip waren geladen voor export naar Europese klanten “het bestaan van de wapenschilden van geselecteerde families op individuele voorbeelden verklaart. van Iznik-aardewerk, gevonden in de collecties van de Europese adel.
“Een ruime keuze aan patronen in deze collectie en de complexiteit van de schilderijen duiden op de breedheid van artistieke creativiteit.”
Deskundigen die het aardewerk onderzochten, waren verrast toen ze hoorden dat het maar liefst vier van de vijf stijlen van aardewerkdecoratie omvatte die in die periode in Iznik waren ontwikkeld. Elke Ottomaanse sultan cultiveerde zijn eigen Iznik-meester, die zijn eigen decoratieve stijl ontwikkelde, en voordat het wrak werd gevonden, werd aangenomen dat deze stijlen werden stopgezet zodra een nieuwe sultan de troon besteeg en een meester uitkoos.
De vondsten toonden echter aan dat stijlen zowel de meester als de sultan overleefden – waarschijnlijk vanwege de vraag van de consument.
Na nauwgezette restauratiewerkzaamheden exposeerden de CCI en het Mimara Museum in Zagreb in 2015 voor het eerst de vondsten van de Sveti Pavao-scheepswrakken, vergezeld van een catalogus die zelfs een leek inzicht gaf in de betekenis ervan.
“Er vinden nu onderhandelingen plaats over tentoonstellingen in Londen, Marseille en Piran [in Slovenië]”, zegt Miholjek. “Mensen begrijpen dat dit een unieke ontdekking is op wereldschaal.”
