Berichten uit het verleden

FRANCK GODDIO VERTELT ME over zijn allereerste archeologische duik, en het is een verhaal. De beroemde Franse archeoloog/schatzoeker Jacques Dumas had gewerkt aan het lokaliseren en identificeren van het wrak van het schip Orient van Napoleon Bonaparte, en toen hij de 37-jarige Goddio in Parijs ontmoette en hoorde dat hij onderwaterarcheologie studeerde, nodigde hij hem uit om kom zelf kijken wat er onder water gebeurde.
De opgravingslocatie lag in de Aboukir-baai, voor de Egyptische Middellandse Zeekust; het jaar 1984. “In die tijd reisde ik de wereld rond om alles te bestuderen wat er in het veld gebeurde, maar ik had nog niet als onderwaterarcheoloog gewerkt”, legt Goddio uit.
Het zicht was tijdens die eerste duik slechts 1-1.5 meter. “Jacques ging hier en daar, maar ik bewoog niet veel, ik keek alleen maar naar alles, dus natuurlijk bespaarde ik lucht. Uiteindelijk bracht hij me naar wat het roer was, dat ze op dat moment net begonnen te ontdekken.
Dumas vertrok, maar Goddio bleef naast de roerpaal staan. “Ik had veel lucht – ik consumeer niet te veel. Ik begon dit te doen” – hij maakt zachte slibbewegingen met zijn handen – “en toen zag ik een inscriptie in het brons.
“Dus ik heb schoongemaakt en schoongemaakt en ik las ‘Le Dauphin Royal No 6’, wat me enorm ongerust maakte omdat ik dacht: oh mijn God, Jacques denkt dat het de Oriënt is!”

HET ORIËNT, een linieschip met 120 kanonnen, was tijdens de Slag om de Nijl in 1798 het slachtoffer geworden van de Royal Navy van admiraal Nelson. “Toen ik bovenkwam, vroeg Jacques me hoe de duik was geweest, en ik zei: 'Fantastisch, maar Jacques , weet je zeker dat je in de Oriënt bent?'
“Hij zei: ‘Ja, wat zeg je?’
‘Dus ik vertel hem over de inscriptie – en hij vertelt me ​​dat Orient in de tijd van Lodewijk XVI de Dauphin Royal heette, maar tijdens de Revolutie veranderde dit en Bonaparte gaf het de naam Orient.
'Die inscriptie was het absolute bewijs dat het schip de Oriënt was!
“En het was na die missie, toen ik het besprak met een Egyptische archeoloog, dat ik ook te horen kreeg dat er een vermiste stad in dat gebied was.”
Hij besefte het toen nog niet, maar hij zou doorgaan met het vinden van de verzonken stad in de Aboukir-baai, Thonis-Heracleion genaamd, en de opgraving ervan zou, samen met die van de oude oostelijke haven van Alexandrië, de bepalende bezigheid van Franck Goddio worden.
Sinds 1996 hebben hij en zijn team, in samenwerking met de Egyptische Hoge Raad voor Oudheden, een gebied onderzocht dat vrijwel even groot is als Parijs onder de met sediment beladen wateren van de Nijldelta. En nu kun je de vruchten van hun werk in Londen zien, terwijl het British Museum zijn eerste tentoonstelling van onderwaterschatten opent, getiteld Sunken Cities: Egypt’s Lost Worlds.
Goddio is nu achter in de zestig, hoewel hij tien jaar jonger zou zijn, een mooie reclame voor langdurig intensief duiken in de meest uitdagende omstandigheden.
Terwijl hij weg is uit Egypte en tussen Parijs en Londen pendelt om de tentoonstellingen te installeren, heb ik de zeldzame kans gegrepen van een interview met de wereldberoemde archeoloog – maar Franck blijkt nog steeds moeilijk vast te pinnen.
Datums verschuiven, maar uiteindelijk kan ik anticiperen op een ontspannen gesprek met de man van het moment. Dan gaat de telefoon en krijg ik te horen dat hij vanuit Londen een trein moet halen die eerder is dan verwacht. Kan ik eerder langskomen dan afgesproken?
Helaas zit ik nog steeds in mijn eigen trein, dus na een zweterige rit door Bloomsbury word ik naar een holle achterkamer van het British Museum geleid.
Uiteindelijk krijg ik nog geen twintig minuten voordat de PR-vrouw ingrijpt om ervoor te zorgen dat Goddio zijn connectie maakt.
De beminnelijke pionier van de moderne maritieme archeologie wijt het feit dat het later is dan hij dacht aan het feit dat hij zijn duikhorloge niet draagt. Het is frustrerend voor mij, omdat hij een duikcarrière heeft die op epische schaal is opgebouwd.

FRANCK GODDIO WERD GEBOREN in Casablanca, Marokko in 1947, maar op vijfjarige leeftijd in Parijs komen wonen. Hij zegt dat de zee in zijn bloed zat – zijn grootvader was een zeevaarder die beroemd was om zijn zeilactiviteiten in de Stille Oceaan – maar hij ging pas in 1975 voor de lol op verkenning onder water, toen freediven zich snel ontwikkelde tot duiken. Hij zegt echter dat hij destijds geen bijzondere belangstelling voor wrakken had.
Hij was afgestudeerd in wiskunde en statistiek en was economisch en financieel adviseur geworden. Hij werkte in het Verre Oosten voor de VN en het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken, en voor Saoedi-Arabië en andere regeringen. “Na tien jaar nam ik een sabbatical, omdat ik dacht dat ik iets interessants moest doen. Ik was altijd dol op archeologie, ik hield van de zee en ik was een zeeman, dus ik dacht: waarom ga ik niet bestuderen wat er in de onderwaterarcheologie over de hele wereld wordt gedaan?
Het was niet zomaar een bevlieging, maar een slimme berekening. Hoewel archeologie op het land een overvol vakgebied was, was hij van mening dat het onderwaterequivalent ervan een enorm gat in de markt bood. “Begin jaren tachtig waren er maar heel weinig teams van onderwaterarcheologen zoals die van Dumas of Stenuit. Er was ook een enorme kloof omdat er geen privaat gefinancierd instituut was dat langetermijnprojecten kon leiden.”
Hij zou dat oplossen door er in 1987 een op te richten: het non-profit European Institute of Underwater Archaeology (IEASM).
Na zijn Oriënt-initiatie kon er niet meer worden omgekeken. ‘In maart 1985 voerde ik mijn eerste missie alleen uit naar de Filippijnen. Jacques Dumas wilde graag mijn team komen versterken, maar helaas overleed hij een maand voordat het begon.”
Hij werkte tot 1994 op de Filippijnen, waar hij de Britse Oost-Indiëvaarder de Griffin opgroef, en vervolgens de Spaanse galjoenen San Jose en, een van zijn meest trotse prestaties, de San Diego. “Op 52 meter heel helder water herinner ik me het moment dat ik voor het eerst een grote hoop potten en bronzen beelden zag, en het was prachtig. Maar er is geen enkele missie die niet heel sterke emoties opwekt.”
Hij was daar in 1997 om te werken aan een ander schip van de Britse Oost-Indische Compagnie, de Royal Captain, hoewel dit wrak op 350 meter diepte tot zinken werd gebracht en langdurige bemande onderzeeërduiken nodig waren.
In de loop der jaren heeft Goddio ook zeven 11e-16e-eeuwse jonken met hun waardevolle ladingen porselein opgegraven, en het 18e-eeuwse Franse slavenschip Adelaide, dat voor de kust van Cuba verloren ging, zijn laatste niet-Egyptische onderneming.
Hij keerde in 1998 ook terug naar de Orient-locatie en vond overal op de zeebodem honderden artefacten, waaronder gouden en zilveren munten, skeletten en buskruit.

GODDIO WERD BEKEND vanwege zijn systematische en collaboratieve benadering van onderwaterarcheologie, en zijn wiskundige achtergrond kunnen van invloed zijn geweest op zijn stijl.
Zijn werk voor de Egyptische Middellandse Zeekust begon in 1996 met de verzonken koninklijke wijken van de oostelijke haven van Alexandrië en de opgraving van het oostelijke Canopus en Antirhodos, en in 2000 vond hij Thonis-Heracleion, waarnaar hij verwijst als ‘de stad’.
De voortdurende financiële steun van de Hilti Foundation vanaf het begin van zijn Egyptische onderzoeksprojecten moet een zekere druk hebben weggenomen.
Is het einde in Egypte twintig jaar later in zicht? Geen schijn van kans: “We hebben daar eeuwen werk, we hebben het nauwelijks aangeraakt – het is het begin van het werk!” verklaart hij.
Soms verlangt hij naar het heldere water waar hij vroeger op de Filippijnen van genoot, omdat de moeilijkheden bij het werken voor de kust van Noord-Egypte legio zijn.
“Het gaat vooral om het zicht, de deining en soms golven. Ik wou dat we dieper waren, maar we zijn tussen de 2 en 8 meter diep in de stad en in Alexandrië is het 6.5 tot 10 meter.
“Het zicht is erg slecht vanwege het sediment in het water, en de vervuilingsniveaus kunnen verschrikkelijk zijn. Soms moet je gewoon met je ogen dicht werken, omdat het ronddwarrelende sediment je duizelig kan maken.
“Je moet natuurlijk voorzichtig zijn met de site zelf, en heel vaak vinden we dat het beter is om gewoon de onze te nemen vinnen uit terwijl we aan het werk zijn.”
Zijn kernteam werkt al heel lang samen, sommigen zelfs al 27 jaar. Ze werken met dubbele sets, volledig gezicht maskers (meestal zonder communicatie) en wetsuits met handschoenen, zegt Goddio.
“Ik gebruik geen loodgordel, maar een harnas, omdat dat prettiger is als je lang in het water blijft. We werken tweeënhalf uur in de ochtend en hetzelfde in de middag, en dat zicht is vermoeiend.”
Hij duikt niet meer dagelijks, zegt hij, al blijft hij resoluut hands-on. “Mijn belangrijkste taak tegenwoordig is om heel vaak te duiken als de anderen niet duiken, om de resultaten van hun werk te zien, om te zeggen stop het werk daar, ga een nieuwe richting in, open een nieuwe locatie of wat dan ook.”

IK VRAAG GODDIO OF HIJ KAN kies zijn meest opwindende onderwatermoment. 'Zoveel, maar het was natuurlijk de ontdekking van de stad. Mijn hoofdduiker Jean-Claude Roubaud, een uitstekende duiker, vertelde me dat hij deze grote zwarte steen had gevonden. Ik vroeg of hij een inscriptie had gezien en hij zei: ‘Nee, maar als ik mijn hand eronder legde, voelde ik dat er inscripties waren.’
“Dus gingen we samen terug met een airbag en brachten de steen naar boven. Er was bijna geen verharding omdat het met de voorkant naar beneden in de klei had gezeten, dus het was beschermd. We hadden al deze inscripties, zeer sterke en mooie hiërogliefen, als een boodschap uit het verleden.
“Dit was een van de mooiste momenten, en achteraf bleek dat de steen een van de belangrijkste gevonden stukken was, waarmee een 2000 jaar oud mysterie werd opgelost enz. Enz. De droom van een duiker!”
In 2009 ontving Goddio de Légion d'Honneur, de hoogste onderscheiding van Frankrijk, als erkenning voor zijn prestaties sinds de jaren tachtig. En het gaat net zo goed om delen als om duiken – de Fransman is een meester in het omzetten van de resultaten van met je ogen dicht in het slib rondscharrelen in glossy media om het publiek te inspireren.
Zijn getalenteerde fotograaf Christoph Gerigk en filmcameraman Roland Savoye, die ook met de omstandigheden moeten worstelen maar ze op bewonderenswaardige wijze lijken te overwinnen, moeten hiervoor hun deel van de eer opeisen.
Eerdere tentoonstellingen over de Sunken Treasures in Egypte werden gehouden in Berlijn, Parijs, Bonn, Madrid, Turijn en Yokohama, maar de huidige show in Londen is de eerste in Groot-Brittannië en de eerste sinds enkele jaren, en brengt recente ontdekkingen met zich mee.
Zoals de curatoren benadrukken, is het grote aantal teruggevonden objecten, waaronder ongerepte monumentale beelden, metaalwaren en gouden sieraden, vanwege hun millennia van onderzeese opslag “verbazingwekkend goed bewaard gebleven”.
De tentoongestelde voorwerpen dateren uit het eerste millennium voor Christus en laten zien hoe het oude Griekenland en Egypte in die tijd met elkaar omgingen: de Grieken vestigden zich in het land en regeerden er later 300 jaar over, waarbij ze geleidelijk Egyptische overtuigingen en rituelen overnamen om hun heerschappij te legitimeren.
“Vind je het proces van het samenstellen van een tentoonstelling leuk?” Ik heb nog net tijd om het aan Goddio te vragen terwijl hij zich haast om zijn reiskleding aan te trekken.
De archeoloog knikt nadrukkelijk: “Ja – je hebt de objecten onder water gezien, geprobeerd te raden wat ze zijn; later heb je ze schoongemaakt, behandeld, bewaard, bestudeerd, gepubliceerd, en dan staan ​​ze daar in de tentoonstelling, onder de beste verlichting.
“Je kent het verhaal, je hebt een boek, je hebt een mooie catalogus, het is fantastisch. Het is het beste moment van de duik!”