VLIEGTUIG DUIKER
DAN BURTON rapporteert al langer voor DIVER dan de meeste bijdragers, en is ook een groot deel van die tijd pilot geweest. Dus moesten we hem vragen hoe hij over vliegtuigwrakken dacht…
WANNEER U BOEKT jouw duikreis, wat voor soort avontuur zoek je? Is het een haaientrip in de Brothers, of macro-manie in Manado? Of kies je eerder voor een soort “Best of the Wrecks”-tour?
Ik heb veel soorten duiken gedaan vakantievilla en van de meeste ervan heb ik enorm genoten, maar toen mij werd gevraagd naar de vliegtuigwrakken waarin ik heb gedoken,
Ik begon op mijn hoofd te krabben.
Voor zover ik me kon herinneren, had ik er slechts zes gedoken. Geen indrukwekkend cijfer, zou je kunnen zeggen, maar als ik eraan terugdenk, besef ik dat ik als fotograaf meer plezier heb gehad bij het duiken dan menig scheepswrak met een stalen romp. Misschien komt dit door mijn langdurige parallelle interesse in de luchtvaart, en het feit dat ik een actieve piloot ben.
Het eerste vliegtuigwrak waar ik in dook, dateerde uit het begin van de jaren negentig. Tijdens mijn studiejaren fotografie bij Plymouth College of Art & Design bezochten we regelmatig de golfbreker in Plymouth. Aan de oostkant lagen, en liggen nog steeds, de overblijfselen van een Royal-Royce Merlin-motor van een Lancaster-bommenwerper (ED450) die daar in 1943 neerstortte. De kapotte motor ligt vastgekoekt en verwrongen op de bodem van het rif op ongeveer 14 meter afstand.
De overblijfselen hebben me altijd gefascineerd terwijl ik langs het rif dreef, maar waren uiteindelijk gedoemd om teleur te stellen, omdat er geen substantiële stukken van de romp of vleugels waren, behalve een paar fragmenten die verspreid lagen op de kiezelige zeebodem.
Onlangs, in december 2018, werden er bij de golfbreker meer overblijfselen van een Lancaster-bommenwerper gevonden, en deskundigen denken dat deze afkomstig zijn van dezelfde ED450-bommenwerper. De tijd zal het leren zodra het team verder onderzoek heeft gedaan, maar deze vondst was spannend voor mariene archeologen en de plaatselijke duikgemeenschap.
Eind jaren negentig had ik eindelijk een bijna compleet vliegtuig te zien. Ik sloot me in 90, kort na de eerste Britse expeditie, aan bij een team van Zweedse duikers en vertrok naar Noorwegen.
Tot de teamleden behoorden onder meer Richard Lundgren en zijn broer Ingmar, die binnenkort bekend zouden worden als GUE-goeroes. In februari hebben we tien dagen in een fjord onder het ijs gedoken en veel van de diepere plekken in de haven van Narvik verkend.
Na een diepe ochtendduik kreeg ik de kans om met een Duits Dornier DO 26 watervliegtuig te duiken. Het vliegtuig zou zijn neergeschoten tijdens de tweede slag om Narvik in 1940 en stond nu op een hellende zeebodem die slechts 10 meter hoog was.
Het wrak verkeerde in verbazingwekkende staat, gezien de lange tijd dat het onder water had gelegen. Dit moet het gevolg zijn van het feit dat hij de helft van elk jaar in ijskoud water is ingekapseld.
Dit vliegtuig is zeldzaam – mogelijk het enige in zijn soort dat tot op de dag van vandaag onder water staat.
HET OMGEVINGSLICHT was zwak toen we doken. Het was de Noorse midwinter, en bovendien lag er aan de oppervlakte een dertigtal centimeter ijs boven ons hoofd!
We daalden door de arctische haloclines en toen werd een deel van een vernielde romp zichtbaar.
In de verte verscheen tussen het onkruid aan stuurboord een prominent Duits ‘staafkruis’-insigne vleugel – wat een manier om begroet te worden op een vliegtuigwrak uit de Tweede Wereldoorlog!
Tijdens deze duik besloot ik het wrak in zwart-wit te fotograferen met behulp van Kodak Tri-X 400-film. In de jaren '90 was dit een van mijn favoriete films. Ik hield van de kwaliteit van de korrel en het verbazingwekkende toonbereik dat de film bood, ideaal om de Arctische sfeer van de duik vast te leggen.
Het water was somber, dus we kwamen dichter bij het wrak. We verkenden de skeletachtige romp en liepen vervolgens naar de grote motoren. Twee van de propellers lagen begraven in het slib, maar verrassend genoeg was de motor in goede staat.
Rondom de motoren lagen overblijfselen en puin van de crash. Verdraaid metaal en slangen staken uit de zeebodem.
Toen we weggingen, herinner ik me dat ik weer naar beneden keek en de spookachtige vorm van het vliegtuig kon onderscheiden voordat het weer verdween in de tijdcapsule die het meer dan veertig jaar had bezet.
In 2004 kreeg ik de kans om met Monty Halls mee te gaan op een van zijn duikreizen rond de wereld. Ik was op reis als fotograaf en cameraman en de opdracht omvatte de kans om Palau te bezoeken.
Deze Micronesische locatie staat bekend om zijn spectaculaire eilanden en stranden, kristalhelder water en enkele van de meest diverse rifduiken ter wereld.
Het staat ook bekend om zijn haaienactie op locaties als Blue Corner, maar biedt ook een groot aantal wrakken, waaronder een aantal ondiepe vliegtuigen. Deze liggen verspreid over de eilanden in geheime baaien tussen de mangroven – de meeste zijn opgebroken, maar zijn nog steeds de moeite waard om te snorkelen.
Het meest bekend is het Jake-watervliegtuig. Dit is een Aichi E13A-1 van de Japanse marine die zich in slechts 15 meter water dicht bij de kust bevindt.
Het was een langzaam vliegend verkenningsvliegtuig en het waren de geallieerden die het de naam Jake gaven.
Het wrak werd in 1994 door een visser vanaf het oppervlak opgemerkt. Het bevond zich in uitstekende staat en de propeller vertoonde geen tekenen van schade door het neerschieten, wat erop wijst dat het vliegtuig tijdens de landing is neergestort.
Het kostte zeker een paar klappen toen het het water raakte. De motor is afgebroken en ligt gedeeltelijk in het rif verzonken, met de vleugel ponton en staartgedeelte liggen vlakbij. Omdat de spanwijdte slechts 11 meter bedraagt, hebben we besloten het team op te splitsen om te voorkomen dat het terrein te druk wordt.
Het rif was in goede staat, met een overvloed aan vissen en ander zeeleven in de buurt. Om de schaal van het wrak te bepalen haalde mijn vriend Gavin zijn fakkel tevoorschijn, zodat we die klassieke duiker- en wrakopnamen konden maken.
OP EEN ONDIEP TERREIN op deze manier is het gemakkelijk om terug te komen met bekroonde foto's. Ik heb gefotografeerd met een Nikon D1 DSLR in mijn zelfgemaakte behuizing met een 16 mm-lens.
De D1 heeft een kleine sensor, waardoor het gezichtsveld met deze full-frame lens slechts 120° bedraagt – perfect voor zo'n kleine locatie.
Na 20 minuten hadden we het vliegtuig vanuit elke hoek gefilmd, dus gingen we naar het rif om de andere duikers van de locatie te laten genieten.
Het meest recente vliegtuig waarmee ik mocht duiken was het Hercules C-130-wrak in Jordanië. Deze werd in november 2017 opzettelijk tot zinken gebracht, slechts 200 meter uit de kust van Akaba. Het zinken werd geleid door koning Abdullah II, een fervent duiker en sportman. In de hoop het duiktoerisme in het gebied een impuls te geven, bedachten hij en zijn team het project.
Sinds het zinken wordt ons verteld dat er een enorme groei is geweest in het aantal bezoeken aan deze plek en aan de andere wrakken in de buurt, waaronder freedivers en boten met glazen bodem, maar ook duikers.
Het wrak is in een zandgebied tot zinken gebracht en is bezig een kunstmatig rif te worden, waardoor het zeeleven langzaam wordt aangemoedigd om naar binnen te komen. Het ligt op slechts 16 meter met de top op 12 meter, waardoor het gemakkelijk toegankelijk is voor duikers van alle niveaus.
Afgelopen herfst werkte ik samen met Carlos Coste, een Guinness World Freediving-recordbreker. Ik had al een aantal duiken gemaakt in het vliegtuig, maar ik maakte altijd foto's van duikers.
Nu was het mijn plan om Carlos te fotograferen, zwemmend, staand en zittend op en bij het wrak. Ik liet me langs de shotline vallen en ging naar beneden voor een korte rondleiding voordat Carlos arriveerde. Het vliegtuig was al iets meer dan een jaar uit de lucht en een laag groene algen bedekte de romp, met glimpen van koraalgroei.
Ik zwom van het wrak af en ging vlak voor het wrak staan vleugel en wachtte tot Carlos naar beneden viel om een aantal schoten uit te voeren, te beginnen met geveinsd vleugel-lopen. Mijn concepten waren bizar, maar ik was blij met het eindresultaat.
Aan de zijkanten achter het wrak bevinden zich twee deuren waarmee bezoekers een rondleiding door de kale romp kunnen krijgen.
Als je naar voren loopt, wordt je begroet door een skelet op de stoel van de kapitein. Carlos toonde zijn verbazingwekkende vaardigheden, zwom over de hele lengte van het vliegtuig en vloog door het binnenland. Ik bleef gebiologeerd achter omdat hij het zo gemakkelijk liet lijken.
Vijfentwintig jaar geleden deed ik dit soort dingen, en daardoor kreeg ik zin om er eens lang over na te denken vinnen om weer van zo’n tankloze vrijheid te genieten.
Ik moet zo'n dertig duiken op vliegtuigwrakken hebben gemaakt en geniet van het vermogen om als een vogel rond zulke locaties te vliegen en het grootste deel van het wrak in één keer in je op te nemen. En het lijkt erop dat oude vliegtuigen steeds populairder worden als met opzet tot zinken gebrachte wrakken in verschillende delen van de wereld om bezoekers te trekken.
Deze locaties bieden over het algemeen goede open toegang, zijn geschikt voor beginnende duikers en er dringt veel licht door het binnenland, wat fotografen altijd zullen verwelkomen. Vanuit milieuoogpunt zijn ze schoner en vereisen ze minder voorbereiding dan de meeste boten of schepen. Op de lange termijn zullen ze sneller biologisch afbreekbaar zijn, waardoor er slechts een kleine voetafdruk op de zeebodem achterblijft.
DUIKERS DIE BEZOEKEN New Providence op de Bahama’s wil misschien wel eens een kijkje nemen naar het ‘James Bond-vliegtuigwrak’ – de mock-up van een Vulcan-bommenwerper gebouwd voor de film Thunderball in 1965.
Er is ook een echt vliegtuig waar ik in heb gedoken, een Cessna 310 die ongeveer 12 meter diep zit. Het is niet zo spannend, maar het is de moeite van het bekijken waard en is, zoals veel vliegtuigen, fotogeniek.
Mijn zesde vliegtuigwrak? In 2004 werkte ik aan de tv-serie Wreck Detectives en kon ik duiken met de Short Sunderland-bommenwerper in Pembroke Dock.
De locatie ligt in een beschermd gebied in de haven en de omstandigheden waren die dag erg slecht, waardoor het zicht moeilijk was, maar deze overblijfselen waren fascinerend.
Lokale autoriteiten hebben geprobeerd geld in te zamelen zodat het kan worden ingezameld en tentoongesteld in een museum.
Nu ik ben gevraagd na te denken over vliegtuigen, heb ik een lijst opgesteld met locaties over de hele wereld die ik graag zou willen bezoeken – en ik kijk uit naar meer onderwatervliegavonturen in de nabije toekomst.
Dan's verlanglijst voor een vliegtuigduik
- Airbus A300, Kusadasi, Turkije
- Vliegtuigwrakken, Aruba, Kleine Antillen
- Boeing 737, Chemainus, BC, Canada
- Boeing B17G vliegend fort, Vis, Kroatië
- Boeing 'Blackjack' B17, Milne Bay, PNG
- Bristol-Blenheim, Malta
- Douglas Dakota DC-3, Kas, Turkije
- Mitsubishi G4M 'Betty'-bommenwerper, Truk-lagune
- Korte Sunderland-vliegboot, Pembs, Wales
- Vought F4U Corsair, Oahu, Hawaii
- Kawanishi H8K 'Emily' vliegboot, Truk-lagune
