Er worden vaak verhalen verteld over grote ontdekkingen van scheepswrakken vanuit de diepte, maar hoe zit het met de wrakken die het meest terughoudend zijn om hun verblijfplaats bekend te maken?
Leigh Bishop reist diep de poolcirkel in op zoek naar degene die echt is ontsnapt – of toch?
DIT IS NIET X5. IK HERHAAL: DIT IS NIET X5.” Er ging een moment van stilte voorbij voordat Carl antwoordde:
"Ik kan dat zien!"
Het wrak bleek een klein schip te zijn met een houten teakhouten dek, van misschien niet meer dan 15 meter lang. Er waren kleine meerklampen te zien en toen we het ene uiteinde bereikten, een roer.
Ik drukte op de microfoon die op mijn volledige gezicht was bevestigd maskeren: “Dat is een klein tegenschip. Dit is absoluut geen X5.”
Carl keek me met dolken aan, en ik begreep de hint dat het verstandig zou zijn om niets meer te zeggen. We kwamen boven en zagen een droevig kijkende tv-ploeg.
Ze namen niet langer de moeite om het gewicht van hun camera's op hun schouders te dragen. Ze hadden het slechte nieuws via de communicatiebox aan de oppervlakte gehoord.
Nadat we ongeveer 50 kilometer aan gegevens hadden onderzocht, waren we teruggereisd naar Noorwegen in de overtuiging dat dit kleine houten zeilschip, dat met de mast in een rechte hoek tot op zeebodemniveau was ingestort, onze steengroeve was – de dwergonderzeeër X5 waarvoor waar we de afgelopen jaren naar op zoek waren geweest.
Het was een enorme tegenslag. Het side-scan sonarbeeld dat we verborgen hadden gevonden tussen alle gegevens die we van een eerdere expeditie hadden meegebracht, zag er precies zo uit als we zouden verwachten dat een dodelijk gewonde dwergonderzeeër er zo'n 60 jaar na het zinken uit zou zien.
Maar in plaats van een kleine periscoopmast hadden we de mast van een zeilschip ontdekt. De afmetingen van dit wrak, zelfs tot aan wat leek op zadellasten, leken precies op die van ons doelwit.
De verblijfplaats van X5 was een van de grootste mysteries van de Tweede Wereldoorlog.
Terwijl we stilletjes uit onze rebreathers glipten en op weg waren naar de met sneeuw bedekte oevers van de Kaafjord, wist elk teamlid dat we terug naar de tekentafel moesten. De locatie van X5 bleef een mysterie.
WERKINGSBRON was een van de meest ongelooflijke van de oorlog: de aanval door de Royal Navy X-craft op het Duitse slagschip Tirpitz.
De Admiraliteit kwam met een gedurfd plan om de dwergonderzeeërs te gebruiken om explosieve mijnen onder de kiel van het slagschip te planten.
Op 22 september 1943 vertrokken zes X-crafts vanuit Schotland om haar op haar ankerplaats in Noorwegen tot zinken te brengen.
Drie van de onderzeeërs hebben de Noorse fjorden nooit bereikt, en de X5, onder bevel van luitenant Henty-Creer, werd vermoedelijk door de Duitsers tot zinken gebracht. Alleen X6 en X7 voerden de aanval uit.
Zowel luitenant Donald Cameron in X6 als luitenant Godfrey Place in X7 plaatsten hun aanvallen met succes, maar werden gedwongen zich over te geven.
Beiden werden onderscheiden met het Victoria Cross. Hoewel de Tirpitz niet tot zinken werd gebracht, werd ze tot april 1944 buiten gevecht gesteld.
Luitenant Henty-Creer, de commandant van X5, en zijn bemanning werden nooit meer gezien. Noch hij, noch iemand van zijn bemanning ontving postume onderscheidingen voor dapperheid.
Heeft de X5 daadwerkelijk de anti-onderzeebootverdediging rond Tirpitz doorgedrongen en zijn explosieve ladingen onder het slagschip gelegd?
Als dat zo is, verdienen luitenant Henty-Creer en zijn bemanning een eer voor hun moed. Kunnen we X5 lokaliseren en mogelijk de geschiedenis herschrijven?
Ik maakte deel uit van een Britse expeditie om de vermisten te lokaliseren en op video te documenteren dwerg sub.
Er werd gezien dat de X5 een dieptebom had ondergaan op slechts 500 meter van de plek waar de Tirpitz in de Kaafjord voor anker lag, dus de zoektocht moest zich concentreren op duikdoelen in de Kaafjord zelf, maar kon worden uitgebreid naar het aangrenzende Altenfjord.
Er zou een zijscan- en magnetometeronderzoeksteam zijn en een duikteam met een gesloten circuit.
Beiden hadden aan verschillende projecten samengewerkt, waaronder de locatie en het bergen van wereldrecordhouder voor watersnelheid Donald Campbell en zijn straalwatervliegtuig Bluebird-K7, en een zoektocht naar het mijnenveld dat de Britannic in Griekenland tot zinken bracht.
Ons duikteam hoefde niet groot te zijn. Dit was geen diepwaterduikproject, hoewel het wel zijn eigen technische uitdagingen met zich meebracht, in de vorm van slecht zicht, onderwaterzoek- en locatietechnieken, rasterkartering en, bij oppervlaktetemperaturen onder het vriespunt, apparatuurproblemen.
Bekende duikingenieur Kevin Gurr en bootkapitein Alan Wright zouden zich bij Carl Spencer en mij voegen als het team dat was uitgekozen om de verloren onderzeeër te herontdekken.
Zou het leiden tot een bezoek naar Buckingham Palace en een late VC voor de families van de verloren bemanning?
Ik heb Kevins Ouroboros CCR en de bijbehorende apparatuur visueel gecontroleerd terwijl hij de zijne monteerde maskeren, toen gingen hij en Alan over de zijkant van de boot die ons vriendelijk was geleend door Alta Diving Club.
Er is weinig bekend over de bewegingen van de X5, behalve dat deze de Kaafjord moet zijn binnengedrongen, omdat kort na 8.30 uur een derde X-vaartuig werd waargenomen vanaf de Tirpitz, ongeveer 500 meter buiten de netten.
Ze werd verloofd en geraakt door de bemanning van het slagschip, die beweerde de onderzeeër tot zinken te hebben gebracht.
Torpedobootjagers lieten ook dieptebommen vallen op de positie waar X5 verdween.
Maar was het toestel alleen maar gewond geraakt en had het zich teruggetrokken in de richting van zijn aanvallers? Ons schip lag bijna voor anker op de plek waar de Tirpitz die dag in 1943 zou hebben gelegen, terwijl Carl en ik beneden op bericht van Kevin en Alan wachtten.
Met behulp van hun kompassen doorzochten ze de bodem op ongeveer 40 meter diepte. Toen klonk Kevins stem uit de communicatiebox: 'Zadellading, ik herhaal, zadellading.'
Ze hadden een hoeveelheid onbekende wrakstukken gelokaliseerd en uitgesloten, en dat was op slechts een paar meter afstand ook gebeurd tegenkomen een van de vier zadelladingen gelegd door X6 of X7, de enige die niet afging.
Elke X-craft had twee enorme zadelladingen die aan weerszijden van de drukromp waren vastgeschroefd, en zodra de detonatietimer was ingesteld, moesten deze op de zeebodem onder de romp van de Tirpitz worden gedropt.
De drie die wel tot ontploffing kwamen, bliezen de Tirpitz effectief enkele meters uit het water en braken haar rug. Het was teleurstellend voor de gevangengenomen Britse onderzeeërs dat ze bleef drijven, maar tijdens de oorlog vervulde ze geen operationele taken meer.
Zes decennia later hadden Bill Smith en zijn sonarteam een lijst verzameld met doelen waarvan werd aangenomen dat het X5 zou zijn. Het enige wat we hoefden te doen was er zoveel mogelijk duiken en onderzoeken in de tijd die we ter beschikking hadden.
NU WAREN WE IN ons derde jaar duiken. Het sonarteam ontdekte nog steeds afwijkingen op de zeebodem, maar onze doelen werden steeds kleiner.
Onze eerste expeditie had plaatsgevonden aan boord van twee Royal Naval-oorlogsschepen, de HMS Quorn en de HMS Blythe.
Na veel correspondentie met het Ministerie van Defensie was niet alleen toestemming verleend om naar de X5 te zoeken, maar vanwege het belang van de zoektocht in termen van militaire geschiedenis waren de twee oorlogsschepen toegewezen om ons te assisteren.
Dit was de eerste keer dat torpedobootjagers van de Hunt-klasse de poolcirkel bereikten, zo'n 400 kilometer daarbinnen.
In feite hadden het Ministerie van Defensie en het Ministerie van Financiën een volledige mijnopruimingsoefening van de Royal Navy verplaatst van een gebied in Noorwegen, 400 kilometer verder naar het noorden, om samen te vallen met onze activiteiten. Het zag er goed uit!
PAP op afstand bestuurbare mijnopruimingsvoertuigen werden gelanceerd vanaf HMS Quorn om doelen te inspecteren, terwijl de mijnopruimingsduikers met het duikteam samenwerkten om anderen te onderzoeken.
Beide methoden zouden kostbare tijd besparen.
Ondertussen zou HMS Blythe, met miljoenen ponden aan technologie aan boord, de dieper gelegen aangrenzende Altenfjord doorzoeken.
We hadden nieuwe Scandinavische vrienden gemaakt die op hun beurt door de microbe waren gebeten om deze dwergonderzeeër te vinden.
Omdat er ergens op de bodem van de fjord nogal wat kilo's explosieven lagen, was het project ook in het belang van de Noorse marine, die al snel meedeed aan de zoektocht.
ONDANKS AL DEZE INDRUKWEKKENDE TECHNOLOGIE, verlieten we dat jaar het Noordpoolgebied zonder een snuifje van de vermiste X-craft.
Er werd een herdenkingsdienst aan boord van de HMS Quorn gehouden voor de verloren bemanning, waarna we naar Engeland waren teruggekeerd om de tonnen aan gegevens die we hadden verzameld te doorzoeken.
Het jaar daarop zouden we dat doen zet onze zoektocht voort, van de koude wintermaanden toen de oorlogsschepen voor ons door het ijs waren gebroken, tot aan de zomer.
We hadden 24 uur daglicht en doken soms onder het noorderlicht, maar toch vonden we niets! We begonnen te twijfelen of we X5 ooit zouden vinden.
Ik moet vermelden dat deze onderneming kan worden beschouwd als een beetje een afdankertjeproject.
In 1974 waren leden van de Britse Sub Aqua Club onder leiding van ene Peter Cornish met grote macht naar de Kaafjord afgedaald om naar X5 te zoeken.
Dit was een mijlpaalexpeditie voor BSAC, waarbij een deel van de X1976 werd gelokaliseerd en in 7 werd teruggevonden, dat nu te zien is in de IWM Duxford.
Het verhaal werd uitgebreid behandeld in de voorganger van DIVER magazine Triton.
De wetsuit-geklede duikers met hun eencilinders en ABLJ's waren jaar na jaar tevergeefs teruggekeerd, net zoals wij nu kwamen opdagen met onze rebreathers en droogpakken met gesloten circuit.
Stuart Usher en John Harris, twee leden van de oorspronkelijke expedities die de zoektocht niet los konden laten, keerden met ons team terug naar Noorwegen.
Ze waren niet langer aan het duiken, maar brachten waardevolle informatie mee die ze al die jaren geleden hadden verzameld uit hun uitgebreide onderzoek.
Met hun hulp brachten we twee weken door met het doorzoeken van gebieden in de fjord en naar duikafwijkingen die het jaar daarvoor door de Royal Navy en Bill Smith waren ontdekt.
Nog steeds niets. Carl en ik doken naar delen van Duitse vrachtschepen die tijdens Britse luchtaanvallen tot zinken waren gebracht, evenals naar niet-identificeerbare voorwerpen die tijdens de oorlog door de Duitsers waren gedumpt.
Opnieuw was de tijd tegen ons en keerden we ten einde raad naar huis terug.
Er gingen een aantal maanden voorbij, en mijn mobiel gaf aan dat Carl mij belde. 'We hebben X5 gevonden,' zei hij. Er was een pauze voordat ik antwoordde: "Wat bedoel je, we hebben X5 gevonden?"
‘Bill heeft haar gevonden aan de noordkant van de Kaafjord.’ Er volgde een e-mail met een side-scan sonarbijlage waarop wrakstukken op de zeebodem te zien waren die veel op een onderzeeër leken. Hoe kon iedereen dit tot nu toe gemist hebben?
Omdat ik geen sonarexpert was, twijfelde ik nog steeds aan het beeld, maar toen de jongens de verschillende belangrijke punten aanwezen, de voor de hand liggende zadellasten, de periscoop en het typische boeggedeelte, begon ik te zien wat ze zagen.
Terwijl een tv-ploeg op zoek was naar het perfecte einde van een oorlogsdocumentaire, werden er opnieuw tonnen apparatuur in onze vrachtwagens geladen en reden we terug tot diep in de poolcirkel.
Terwijl de oppervlaktecamera's zich op Carl en mij concentreerden, controleerden we onze communicatie, schakelden we onze HD-onderwatervideo's in, voltooiden onze pre-ademhalingen op onze rebreathers en kregen 'veel geluk' van Bill Smith.
Daarna daalden we af om met eigen ogen het origineel te zien van de zijscanafbeelding waar we de afgelopen maanden naar hadden gekeken.
De volgende woorden die Carl van mij hoorde waren: "Dit is geen X5, ik herhaal, dit is geen X5."
De locatie van de vermiste dwergonderzeeër blijft een mysterie.
We zijn teruggekeerd naar Noorwegen nadat we dat schip met houten dek hadden onderzocht en vruchteloos de laatste hoeken van de Kaafjord hadden doorzocht. Waar is X5?
Onze onderzoeksmogelijkheden zijn nu bijna volledig uitgeput. We moeten nog één laatste locatie doorzoeken en als dat niet lukt kunnen we alleen maar concluderen dat de X5 zo hard is getroffen door het kanon van de Tirpitz dat de overblijfselen van het schip zijn aangetast en nu diep onder de modder van de Kaafjord liggen.
Als dit het geval is, zal de X-craft hier blijven, als een oorlogsgraf en voor altijd onaangeroerd.
Dit artikel is geschreven ter nagedachtenis aan Carl Spencer die, voordat hij in 2009 zijn leven verloor bij het duiken in Britannic, het tot zijn missie had gemaakt om X5 te vinden.
