De Sleeswijk-Holstein zeilde een haven bij Gdansk binnen voor een schijnbaar beleefdheidsbezoek, om vervolgens op het Poolse garnizoen te schieten. Het bleek dat dit de openingsbeelden van de Tweede Wereldoorlog waren. Marcin Trzcinski duikt in een historisch slagschipwrak.
0447: Haardvuur!
0448-0455: Acht zware artilleriegranaten van 280 mm en negenenvijftig lichte artilleriegranaten van 150 mm raakten het zuidwestelijke deel van de Westerplatte-muur – om nog maar te zwijgen van de 600 granaten van C30-machinegeweren.
Het slagschip nadert het doel met haar boeg lichtjes tegen de helling van de dokken gericht, de sleepboot Danzig aan haar achtersteven. Talrijke havengebouwen worden getroffen en in brand gestoken.
0455: Plotseling zijn er twee of drie gaten in de muur te zien. Niet schieten! Rode raketten!
0456: Het aanvalsbedrijf begint zijn aanval. Al snel zijn van rechts explosies te horen vleugel, waar de spoorpoort is vernield.
Er klinkt machinegeweervuur vanaf de Westerplatte, waarbij enkele granaten over de brug van het slagschip gaan.
DUS HET BEGIN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG wordt beschreven in het gevechtslogboek van het slagschip Sleeswijk-Holstein. Het was het beslissende moment in de lange geschiedenis van het schip.
Haar verhaal begon echter 35 jaar eerder, op 11 juni 1904, toen de Duitse Keizerlijke Marine een order plaatste voor een nieuw schip van de Deutschland-klasse bij de Krupp-scheepswerf in Kiel.
Op 17 december 1906 waren de hoogste echelons van Duitsland aanwezig bij de lancering, waaronder keizer Wilhelm II en zijn vrouw Augusta Victoria; Alfred von Tirpitz; Alfred Krupp en vele anderen.
De keizerin (geboren in Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Augustenberg) liet een fles champagne tegen de zijkant van het nieuwe slagschip botsen en noemde haar Sleeswijk-Holstein.
De eerste dienstjaren waren gevuld met manoeuvres, bezoeken en inspecties. Tegen de tijd dat de oorlog in 1914 uitbrak, was het slagschip technisch gezien al verouderd.
Ze was echter in de Oostzee gestationeerd bij het 2e Squadron van vice-admiraal Scheer en op 30 juli, drie dagen voordat de oorlog begon, werd ze ingezet in Wilhelmshaven.
Twee jaar later zou Sleeswijk-Holstein deelnemen aan de grootste slagschipconfrontatie van de oorlog, de Slag om Jutland.
Op de avond van 31 mei 1916 zag het lijnschip New Zealand de silhouetten van de slagschepen van het 2e Squadron en opende het vuur.
Sleeswijk-Holstein werd geraakt toen ze zichzelf probeerde te verdedigen (een wapenkamer was verbrijzeld), maar ze draaide zich om en verdween in de rook en de toenemende duisternis.
De volgende ochtend om 2 uur was ze weer in de strijd. "We merkten opnieuw de vijandelijke slagschepen op, zowel vanaf de boeg als vanaf de bakboordzijde", herinnerde de Britse commandant Stirling zich, die de leiding had over de 12e vloot van torpedobootjagers, zoals geciteerd in Zbigniew Flisowski's The Battle Of Jutland. “We verhoogden onmiddellijk onze snelheid naar 25 knopen en veranderden van koers om vanuit een hoek van 45° aan te vallen. Het was duidelijk dat de Duitsers ons niet hadden opgemerkt…
“Bijna op hetzelfde moment dat de Faulknor haar tweede torpedo afvuurde, merkten de Duitsers onze vloot op en openden al hun slagschepen het vuur. De afstand tussen ons moet minder dan 1400 meter zijn geweest, en veel raketten vlogen over onze hoofden.”
Het Duitse slagschip Pommern werd tot zinken gebracht, maar veel Britse eenheden liepen ernstige schade op.
DAT WAS HET EINDE VAN DE WOI VAN SCHLESWIG-HOLSTEIN strijdgeschiedenis. Het schip was oud genoeg om aan het lot van andere Duitse eenheden te ontsnappen en werd niet tot zinken gebracht Scapa Flow.
In 1921 werd ze zelfs de vlageenheid van de Reichsmarine. Ze werd in 1925-26 gereconstrueerd en werd een onderwijsschip dat cadetten van de keizerlijke marine naar Zuid-Amerika en Afrika vervoerde.
En in 1939 vond Sleeswijk-Holstein haar plek in de geschiedenis toen ze op 25 augustus aanmeerde in de Nieuwe Haven in Gdansk, recht tegenover Westerplatte.
Het Duitse slagschip was kennelijk aangekomen voor een beleefdheidsbezoek, maar vuurde toen de openingsschoten van de oorlog af op het Poolse garnizoen.
De resulterende Slag om Westerplatte duurde zeven dagen.
Het slagschip nam deel aan verdere acties voor de Poolse kust en werd op 27 september getroffen door een landbatterij, opnieuw in een geschutskamer.
In april 1940 nam ze deel aan de aanval op Denemarken, waarbij ze onder meer strandde in het ondiepe water.
De daaropvolgende jaren waren gevuld met restauratiewerkzaamheden en opleiding cruises vanuit Gdynia, Polen.
Op 18 december 1944 kreeg het slagschip drie treffers van zware bommenwerpers van de RAF tijdens een luchtaanval en zonk naar de bodem van het havenbekken.
Op 25 januari 1945 werd Sleeswijk-Holstein uit de inventaris van de Kriegsmarine verwijderd, hoewel twee maanden later terugtrekkende Wehrmacht-eenheden explosieven aan boord van het schip tot ontploffing brachten.
Dit kon de Russen er niet van weerhouden haar in 1947 groot te brengen en haar naar de haven van Tallinn te slepen, waar ze aanvankelijk als pakhuis diende.
Uiteindelijk werd ze eind jaren veertig naar het ondiepe water bij het eiland Osmussar gesleept, om te worden gebruikt als doelwit voor Russische artillerie en de luchtmacht.
Zelfs in de jaren zeventig waren de overblijfselen van het slagschip zichtbaar boven het oppervlak.
Sleeswijk-Holstein behaalde geen bijzondere successen, maar toch werd ze het symbool van het begin van het bloedigste conflict in de wereldgeschiedenis.
Dus toen mij de functie van fotograaf op expeditie werd aangeboden duik het wrak, Ik aarzelde niet.
Deze uitdaging was interessant vanuit technisch oogpunt, maar had ook een zeer emotionele kant voor mij als Pool, die zich terdege bewust was van de heroïsche verdediging van de Poolse buitenpost op Westerplatte.
AFGELOPEN SEPTEMBER ONZE ERVAREN GROEP Een groep duikers, gewapend met alle relevante papieren van de Estse autoriteiten, vertrok vanuit de haven van Hel (nabij Gdansk in Polen) aan boord van een voormalige Deense kotter-duikeenheid genaamd Nitrox, geleverd door Globe Diving en ondersteund door de Marine Academie.
Onze bestemming, bij Estland, lag bijna 400 kilometer verderop. We hadden voor september gekozen omdat er goed weer en goed zicht waren voorspeld (en omdat tegen het einde van het Poolse duikseizoen de charter betaalbaarder was).
Maar de Oostzee is onvoorspelbaar. Een storm dwong de kapitein, na twaalf uur vechten tegen de golven, terug naar de haven.
Onze tweede poging verliep beter, maar de zware omstandigheden maakten de reis opnieuw erg moeilijk, waardoor deze met 24 uur werd verlengd.
Eindelijk zagen we de kleine haven van Dirchami aan de horizon, en de verweerde bemanning kon genieten van de veiligheid van het land. We hadden een kort moment van ontspanning voordat we gingen duiken.
Terwijl ik langzaam over de bank naar het gangpad liep, zag ik hoe mijn collega's om de beurt in zee sprongen. Uiteindelijk verdwenen Alek en Marek overboord en kon ik naar de loopplank gaan.
Op het moment dat ik het water raakte, voelde ik dat de stroming me vastpakte en me naar de achtersteven sleepte.
Ik zou dus ook tegen de elementen moeten vechten – geen geweldig vooruitzicht, met mijn handen vol camera.
Meter voor meter worstelde ik naar de boeg, terwijl ik beide handen langs de lijn bewoog die naast de kotter hing.
Waar de lijn eindigde, begon ik mijn afdaling langs de ankerketting, maar onder water was het niet gemakkelijker om vooruit te komen – de stroming was zo sterk als de wind erboven. Het wrak ligt op slechts 10 meter afstand, maar de komende dagen zouden niet gemakkelijk zijn.
Eindelijk zag ik de bodem. Het was glad en rotsachtig, en er lag een verroeste raket op. Het was intrigerend, maar het leek te nieuw om uit Sleeswijk-Holstein te komen. Het was waarschijnlijk een niet-geëxplodeerde Russische granaat.
Ik worstelde langs de afdalingslijn, eerder vastgelegd door Marek en Romek. Fragmenten van het gigantische schip begonnen uit de duisternis op te duiken.
Ze zagen er niet zo gevaarlijk uit als op de foto's van de aanval op Westerplatte, maar het was ongetwijfeld Sleeswijk-Holstein, de flanken doorkruist door de granaten van de Sovjet-artillerie en, eerder, door Britse bommen en nazi-mijnen.
We zijn begonnen in het achterstevengedeelte, die hoog naar de oppervlakte rees. Niet ver daarvandaan lag het munitiemagazijn, waar granaten van 280 mm, liggend in rijen en lagen, door honderden granaten van schaaldieren tot één geheel waren gemaakt – net als het schip zelf.
Het middengedeelte, met zijn verwrongen en gescheurde metaal, zag er veel slechter uit. Soms was het onmogelijk om iets te herkennen, maar door fragmenten van het wrak te doordringen en meer karakteristieke elementen van de structuur te ontdekken, bleven we vooruitgaan.
Zo nu en dan zwaaide een van de jongens met zijn fakkel en sommeerde mij om nog een andere vondst vast te leggen.
Het was echter pas tijdens de tweede duik (en ik had mezelf plechtig beloofd dat ik niet het water in zou gaan als de sterke stroming aanhield!) dat we het enorme tandwiel vonden dat de basis had gevormd van de boegartilleriekoepel, met zijn twee 280 mm kanonnen.
Het was jammer dat de wapens konden niet worden gevonden, maar het uitzicht was indrukwekkend. Romek en Marek begonnen de koepel op te meten en ik kon, met moeite vanwege de stroming, foto's maken.
We gingen verder en passeerden het houten dek, de planken waren nog in verrassend goede staat, en een paar elektriciteitskabels om bij een pijp te komen waarvan we aannamen dat het de trechter was. Was het dat echt? Niemand van ons had de kracht om verdere metingen te doen.
In plaats daarvan laten we ons door de stroming naar de boeg voeren om op zoek te gaan naar een van de ankers. Een door Radek gevonden ruim bleek de enorme ankerketting te bevatten, hoewel het anker ontbrak.
Onze teleurstelling werd verminderd door andere bevindingen op de terugweg: een schot in de roos (vergelijkbaar met een dood oog) en een fragment van een machinetelegraaf. Het wrak zat vol met veel van zulke kleine maar interessante elementen.
De volgende avond brachten we door in de haven van Dirchami, waar we bankbiljetten uitwisselden.
Een gedetailleerder beeld van het wrak kreeg vorm toen we geïdentificeerde elementen op de klinkende beelden plaatsten. Met behulp van de foto's konden we met enige precisie vaststellen wat zich waar bevond.
Ten slotte verschenen er potten met soep gemaakt van gefermenteerd roggemeel, karbonades en aardappelen op de eettafel. De plannen voor Sleeswijk-Holstein verdwenen binnen enkele seconden en de discussie maakte plaats voor het gerinkel van bestek.
Plannen voor onze volgende duiken vormden zich. We hadden een meer gedetailleerde meting van de boeggeschutskoepel nodig, nog een kijkje in de duisternis van het munitiemagazijn en een kijkje in de binnenkant van het wrak in het middengedeelte.
We verdeelden de taken. Het was doordringend koud buiten en de donkere, lage bewolking voorspelde weinig goeds voor de drukke dag die voor ons lag.
Ik liep de smalle trap af en wurmde me in een stapelbed. Elementen van de enorme, verwoeste staalmassa die zo'n enorme indruk op het weefsel van de geschiedenis hadden achtergelaten, bleven voor mijn ogen afgedrukt toen ik in slaap viel.
DE VOLGENDE DUIK kostte evenveel inspanning als de vorige, want hoewel we met meer vertrouwen over het wrak konden bewegen nu we de indeling ervan beter begrepen, leek de stroming in ieder geval te zijn toegenomen.
Ik begon met de elementen die de jongens mij de vorige dag hadden aangewezen – de enorme roosterconstructies aan de achtersteven, het benedendek in het middengedeelte, de schroefassen enzovoort.
Veel elementen bleven een mysterie; identificatie zou zeer gedetailleerde metingen vereisen en veel werk met betrekking tot de bouwplannen van het slagschip. Neem de enorme driehoek met een opening in het midden, gelegen in het middengedeelte op het bakboordbord. Wat was het? Wat was het doel ervan? Dergelijke vragen vermenigvuldigden zich in de loop van de tijd.
We hadden documentatie verzameld. Nu waren we aan het fotograferen, filmen en meten. De tijd voor het categoriseren van gegevens zou later komen.
Vlak voordat ik naar de oppervlakte terugkeerde, nam ik de laatste foto's en die waren symbolisch: een witte en rode Poolse vlag die in de stroming wapperde over de overblijfselen van de nazi-agressor.
