Toonaangevende grotduiker MARTYN FARR krijgt exclusieve toegang tot een van 's werelds meest indrukwekkende grottenstelsels: de Atlantida-tunnel op Lanzarote
HET KLEINE, RUWE en het kleurrijke, met keien bezaaide zwembad gleed weg in het warme, heldere water. Het gebabbel van onze helpers en de rustige, etherische muziek die door de showgrot werd uitgezonden, stopten. In een mum van tijd veranderde de ene wereld in de andere.
Verderop lag een immense duisternis, groter dan welke tunnel dan ook in de Londense metro, en net zo groot en dramatisch als een met water gevulde tunnel als welke op aarde dan ook.
De Atlantida-tunnel, zo'n 20,000 jaar geleden ontstaan door vulkanische actie en nu overspoeld door de oceaan, is in alle opzichten een ongelooflijke plek. Behalve voor lokale duikers en goed geïnformeerde leden van de grotduikvereniging, is deze plek op het Canarische eiland Lanzarote een slecht bekend.
De onderzeese Atlantida-tunnel ligt bij de populaire toeristische bestemming Jameos Del Agua, aan het uiterste noordoostelijke uiteinde van het eiland. Omdat het een showgrot is en, nog belangrijker, de thuisbasis van een unieke witte, aan de grot aangepaste schaaldier (Munidopsis polymorpha), is elke vorm van duiken normaal gesproken niet toegestaan.
Het is een fascinerende plek. In tegenstelling tot een kalkstenen grot, waarin het gesteente wordt opgelost door zoet water, beginnen lavabuizen hun leven als een vloeistof (die uit een vulkaan stroomt) en koelen vervolgens af om rotswanden om zich heen achter te laten.
Kalksteengrotten ontstaan heel, heel langzaam gedurende tienduizenden jaren, terwijl lavabuizen zoals deze hun oorsprong te danken hebben aan een plotselinge vulkaanuitbarsting.
In dit geval stroomde een stroom gesmolten lava de helling af van de nu slapende Mont Corona. Toen de activiteit stopte, bleef de lava rustig wegvloeien, waardoor een tunnel van meer dan 7 km lang achterbleef.
Tegenwoordig zijn er tussen de vulkaan en de zee verschillende punten waar het dak van de lavabuis is ingestort, waardoor toegang tot een droge en stoffige tunnel mogelijk is.
Lanzarote ligt niet ver van Noordwest-Afrika en staat bekend om zijn zonneschijn. Het is begrijpelijk dat het een aantrekkelijke locatie is voor Europeanen als de winter nadert.
De Canarische Eilanden als geheel danken hun oorsprong aan vulkanische actie, en het landschap lijkt voor sommigen misschien verlaten, maar met zijn zwoele water is het erg populair bij duikers in open water.
De wind kan een beetje tegenvallen kwestie, maar op plaatsen als Playa Blanca en Mala is het bijna altijd mogelijk om vredig de oceaan in te glippen en mee te gaan opleiding, geniet van een geweldige grotduik.
Ik was twee keer eerder naar Lanzarote geweest om het aanbod te proeven, en dacht dat mijn ambities op het gebied van grotduiken daar hun beloop hadden gehad. Maar in juni van dit jaar werd ik uitgenodigd om een wetenschappelijke conferentie toe te spreken, en alles kreeg plotseling een nieuw perspectief.
NET ALS ANDERE GROTDUIKERS, Ik wist dat alleen wetenschappers een reële kans hadden om in de beroemde onderzeese lavabuis te komen. Dit was dus een kans die ik niet kon weigeren.
Eén van de belangrijkste sprekers, en degene die mijn naam had voorgesteld om te spreken, was de Amerikaanse professor Tom Iliffe. Tom is misschien wel de meest internationaal geprezen grotbioloog ter wereld. Hij wordt gecrediteerd voor het ontdekken van talloze nieuwe levensvormen over de hele wereld. Ik had er redelijk vertrouwen in dat er toegang tot de lavabuis zou komen.
Tom Iliffe had lang geleden zijn stempel gedrukt op de ondergelopen grot van Jameos del Agua, en was naast zijn belangrijke wetenschappelijke werk aanwezig geweest toen een van de meest dramatische grotduikincidenten zich 35 jaar eerder had voorgedaan.
In 1983 hadden de Amerikaanse duikers, onder leiding van niemand minder dan Sheck Exley, zich aangesloten bij een wetenschappelijke expeditie met de reële hoop het einde van de tunnel te bereiken, die toen wijd open stond op een halve mijl van de duikbasis.
Hun eerste operatie bracht hen naar ongeveer 810 meter, vrijwel binnen het zicht van de Spaanse grens.
Bij de tweede duik werd 414 meter nieuwe lijn gelegd, waardoor ze ver in ongerept gebied terechtkwamen en een diepte van 53 meter bereikten. Daarmee vestigden Exley en zijn partner Clark Pitcairn een nieuw wereldrecord op het gebied van penetratie, waarmee ze het vorige record van ons Britse team vorig jaar op de Bahama's overtroffen.
Duik nummer drie zou hen nog verder hebben gebracht, ware het niet dat er een grote storing in de uitrusting was geweest. Ze waren vertrokken met elk twee podiumflessen, als aanvulling op hun op de achterkant gemonteerde twin-sets. De doorgang was groot en het duiken was eenvoudig.
ALS ALLES GOED GAAT, ze zetten hun twee gedeeltelijk gebruikte drop-off-flessen langs de route neer en legden een lijn zo hoog mogelijk in het dak om lucht te besparen.
Diep in de tunnel kreeg Exley's partner Ken Fulghum plotseling te maken met een catastrofale gasstoring. Toen een O-ring van een cilinder het begaf, lijkt het erop dat Fulghum de fout niet heeft herkend of aangepakt kwestie zo snel als verwacht kon worden, en tegen de tijd dat hij en Exley elkaar naderden, was het grootste deel van zijn benzine verloren gegaan.
Hun vertrek was niet de kalme, ordelijke terugtocht waarvoor ze hadden getraind. De stressniveaus waren hoog en, ondanks lange slangen en Exley's onbetwiste kalmte onder dwang, raakten ze volledig zonder lucht voordat ze de eerste fasefles bereikten!
Het was echter in zicht en Exley beschreef dat hij zijn adem inhield om het te bereiken. De situatie was kritiek. Ze hadden tijd gekocht, maar er zou nog erger volgen.
Ondanks meer luchtverdeling raakten ze opnieuw zonder lucht voordat ze de tweede fasefles bereikten, die deze keer om een hoek lag. Hoe ze het bereikten is onzeker, maar opnieuw hebben ze het gehaald.
Op miraculeuze wijze bereikten ze de duikbasis nadat ze een paar minuten aan lucht hadden verbruikt, en zeker met onvoldoende om de verplichte decompressie uit te voeren. Gelukkig waren teamgenoten aanwezig en werd er snel extra gas geleverd.
Tot nu toe was een dergelijk defect aan de apparatuur bij grotduiken onbekend. Ze hadden een nieuw wereldrecord gevestigd en een van de ergste trauma's uit de annalen van het grotduiken overleefd.
Het verkennende verhaal eindigt daar niet. De Spanjaarden keerden terug in 1985, toen Mari Carmen Portilla en Luis Ortega een afstand van 1578 meter en een diepte van 60 meter bereikten.
Het jaar daarop, 1986, was het aan de Zwitserse duiker Olivier Isler om het ogenschijnlijk met rotsblokken geblokkeerde uiteinde van de tunnel op 1620 meter en 64 meter diep te bereiken om de langste zeegrot ter wereld te creëren.
Sindsdien is blijkbaar niemand meer naar het verste punt teruggekeerd.
VANDAAG VELE TIENSEN elk jaar trekken duizenden toeristen naar de spectaculaire showgrot. Verrassend genoeg is er echter een gebrek aan informatie of beeldmateriaal over de onderwateromgeving.
Mijn rol bij de duikoperaties was heel eenvoudig: fotograferen en vastleggen video- beelden van de eerste paar honderd meter. Gelukkig nam Tom Iliffe, die tijdens deze reis van zijn academische taken werd ontheven, maar al te graag deel aan het beeldvormingsprogramma.
Verbazingwekkend genoeg zag ik bij de allereerste duik een uiterst zeldzame grotbewoner, een remipede, van slechts een paar centimeter lang. Behalve op deze locatie was het dier voorheen slechts op enkele locaties in het Caribisch gebied aangetroffen. Het zien ervan was één ding; een foto maken met een groothoeklens bleek helaas onmogelijk.
De grootte van de onderwatertunnel in Jameos del Agua is dramatisch, en toegevoegd aan de proporties is het feit dat deze zich snel splitst in een bovenste en onderste tunnel, met drie afzonderlijke schachten die de niveaus met elkaar verbinden.
Onderzoek onder water is beperkt gebleven – de Atlantidatunnel is in hoge mate de verzamelplaats van ongekende wetenschap. De lavabuis, die onder de bodem van de oceaan ligt, kan onder getijdenwerking staan, maar omdat hij vrijwel afgesloten is van de zee erboven, is het bereik veel kleiner. De getijden stijgen en dalen tot wel 3 meter in de oceaan, maar de niveaus op de duikbasis fluctueren slechts met 1 meter.
Zoals is waargenomen over de gehele lengte van de tunnel is er vrijwel geen slib aanwezig. Deze plek is aan het einde van de laatste ijstijd, 10,000 jaar of langer geleden, stilletjes overstroomd en sindsdien is er niets veranderd.
De aan grotten aangepaste levensvormen verdienen duidelijk veel meer aandacht.
Voor een duiker die normaal gesproken in grotten en mijnen opereert, was dit project fascinerend. Het terrein zelf varieerde van een ruige, grillige, ommuurde massieve tunnel versierd met rotsblokken tot een aangename kleinere doorgang met een relatief vlakke vloer.
Op sommige plaatsen leken de muren perfect glad en rond, vermoedelijk als weerspiegeling van de ononderbroken stroom van de lava. Af en toe zag je aan de ene of de andere muur bijna vlakke planken, en zo nu en dan hingen lavaspatten en kleine lavasteentjes aan het plafond.
Formaties waarvan de ontwikkeling in een kalkstenen grot honderden of duizenden jaren zou kunnen duren, waren hier, neem ik aan, in slechts enkele vluchtige ogenblikken verschenen.
Een vrij regelmatig en heel vreemd onderdeel op de vloer, heel dicht tegen de ene of de andere muur, zag er voor de hele wereld uit als een gigantische waterleiding.
Er werden drie duikoperaties ondernomen en er werd een behoorlijke hoeveelheid wetenschap bereikt. Ik had nog nooit zoiets als deze plek gezien en gelukkig zijn er enkele redelijke foto's gemaakt.
We hadden te midden van unieke, aan grotten aangepaste levensvormen gezwommen en een verbazingwekkend inzicht gekregen in de wetenschap van de vulkanologie.
Ja, ik voel me uitzonderlijk bevoorrecht dat ik de kans heb gehad om in de Atlantida Tunnel te duiken en ik hoop dat de beelden de ervaring voor bezoekers van de showgrot in de toekomst zullen verbeteren.
Martijn Farr is de auteur van De Duisternis lonkt
