IJSLAND DUIKER
Duiken in de Pourquoi Pas? Waarom niet?
Meer dan 80 jaar na het zinken van het schip van de 20e-eeuwse Franse ontdekkingsreiziger Jean-Baptiste Charcot in IJsland, duikt NICOLAS JOB in het wrak
Van links naar rechts: Leden van het expeditieteam, met Charcot in het midden; een steenhoop herdenkt het wrak; de Pourquoi Pas? voor anker.
Van de vele schepen die in de IJslandse wateren zijn vergaan, de driemastbark Pourquoi Pas? blijft in veel herinneringen op het eiland gegrift.
Het was 16 september 1936 en het poolonderzoeksschip keerde terug van een missie naar Groenland om wetenschappelijk materiaal terug te leveren aan Frankrijk.
Ze was gestopt om te tanken in Reykjavik, maar toen ze weer vertrok, werd ze overvallen door een verschrikkelijke storm.
Het schip bleek moeilijk te manoeuvreren, naderde de westkust van IJsland en raakte daar rotsen. Het duurde slechts enkele minuten voordat ze zonk, en ze nam een van de pioniers van de poolverkenning mee, Jean-Baptiste Charcot.
Charcot, 70 jaar oud, was een arts en wetenschapper die toen al meer dan dertig jaar de Noordpoolgebieden verkende. Daarvoor had hij de Franse expeditie naar Antarctica van 30-1904 geleid, maar de volgende expeditie van 07-1908 was zijn eerste aan boord van de Pourquoi Pas.
Tijdens die reis had hij de Bellinghausen- en Amundsen-zee verkend en de eilanden Charcot en Loubet en Marguerite Bay ontdekt.
Van 1925 tot aan zijn dood wijdde hij zijn tijd aan het verkennen van Oost-Groenland en Spitsbergen.
Waarom niet? stuurman Eugène Gonidec registreerde de laatste uren van het schip: “16 september: Zeeën 29 tot 46 voet, ZO wind 64+ knopen. De wind waait met een ongelooflijk geweld. Het schip stuurt heel slecht... Van 2.30 uur tot 3 uur zien we af en toe een licht dat niemand kan identificeren. Denk echter dat het Akranes is….
“Om 5.15 uur de Pourquoi Pas? raakt onderwaterrotsen twee keer aan. Stoom gutst uit de ketel, de machine wordt onbruikbaar... Bosun Le Guen wordt in zee geslingerd... De kapitein laat iedereen wakker worden en de reddingsboeien omdoen. Hij realiseert zich dat hij Le Guen niet kan redden…
“Omstreeks 5.35 uur geeft de kapitein het bevel om aan bakboord en kort daarna aan stuurboord af te meren. Omdat dit bevel niet kon worden uitgevoerd, glijden de kettingen snel voorbij. Het schip ontwijkt eerst rotsen, maar stort er om 5.45 uur op, op 1.5 km van het land zien we zo nu en dan een glimp...
‘Het schip zinkt snel eerst met de achtersteven.
Probeer het water weg te pompen, tevergeefs, het water stijgt te snel. Om ongeveer zes uur, terwijl het water naar het midden van het dek stroomt terwijl ik de grote reddingsboot duw, val ik in het water... Op de golftoppen kan ik het land en een huis zien... Half bewusteloos slaagde ik er uiteindelijk in om Ik bereik de kust, waar ik een black-out krijg.
“Rond 9 uur word ik opgevangen door een jonge IJslandse visser, en rond 12 uur kom ik weer bij zinnen, nadat de hele familie op de meest bewonderenswaardige manier voor me heeft gezorgd.”
Verscheen in DIVER juni 2017
Tachtig jaar later, we gingen terug naar de scheepswraklocatie om erachter te komen wat er nog over was van de Pourquoi Pas?
Het wrak ligt 1.7 zeemijl uit de kust nabij de stad Borgarnes. Om het kleine strandje te bereiken waar een boot op ons wacht, volgen we een 15 kilometer lang pad richting een kleine boerderij, Straumfjödur.
De rechte weg doorkruist een dor landschap en het uitzicht reikt tot aan de emblematische berg Hafnarfjall. De schapen, pony's en roofvogels van de IJslandse wildernis lijken helemaal niet geïnteresseerd in onze aanwezigheid.
Na negen kilometer markeert een oude vrachtwagen een keerpunt, waarna we verder rijden. Het pad eindigt in een opeenvolging van bochten die door een doolhof van eilandjes lopen, en uiteindelijk bereiken we de vijf gebouwen van de boerderij.
We herkennen aan de linkerkant op foto's het kleine vierkante witte huis waar Eugène Gonidec de dag na de schipbreuk werd meegenomen.
Aan het einde van een weiland is een steenhoop opgesteld om het scheepswrak te herdenken, en onder ons ligt het strand waar de lichamen van de matrozen, waaronder die van Charcot, werden verzameld.
Swanur Steinarson, de eigenaar van de boerderij en de bewaarder van het wrak, neemt ons mee naar de wraklocatie. Het zicht is daar nooit echt bevredigend, maar we zijn van plan om te duiken na een reeks heldere dagen, om onze kansen op een goed zicht te maximaliseren.
De Pourquoi Pas? ligt slechts 15 meter diep, is dus zeer blootgesteld aan winterstormen en de houtconstructies zijn verdwenen. Alles wat overblijft wordt verzameld in een ruimte van 40 bij 15 meter.
De tweebladige propeller zit nog steeds op zijn plaats aan het uiteinde van de as, en we kunnen de stoommachine van het samengestelde type zien, bestaande uit twee zuigers en, aan de voorkant, de dubbele ovenketel.
Om ons heen zien we veel meubelstukken, een voltmeter en de noodpropeller. Voorbij de ketel zien we een van de lieren van de Pourquoi Pas?
De ankerlier en de kaapstander bevinden zich verderop. En om de twee ankerkettingen met elkaar te verbinden moeten we de lengte van de afgerolde ketting volgen, die plat op een as loodrecht op de andere ligt.
Bij het eerste anker dat we zien ontbreekt één van zijn staartvinnen, waarschijnlijk gebroken tijdens het zinken. De tweede, veel verderop, blijft intact.
De herfst is de tijd voor het noorderlicht in IJsland, en we zien ze later boven de boerderij.
Het verhaal van de Pourquoi Pas? is in Frankrijk grotendeels vergeten, maar in IJsland maakt het scheepswrak deel uit van het nationale maritieme geheugen.
In de stad Sandgerdi hebben mensen zelfs een museum aan het beroemde schip gewijd: charcot.is/le-musee-charcot
