Kunstschatten uit een scheepswrak

ANTWERPEN 1945

Op 25 augustus verliet het ms Christiaan Huygens de haven van Antwerpen met als bestemming Rotterdam. Het weer was goed, met slechts een lichte bries van Beaufort, kracht 3. Kort na de reis werd de loods voor de kust van Terneuzen gewisseld.

Om 20 uur gaf kapitein Bakker het bevel om voor anker te gaan zodat het schip kon overnachten in de buurt van boei nr. 49. Zondagochtend omstreeks 3 uur werd het anker gehesen en gaf de kapitein opdracht de reis te hervatten.

Toen het ms Huygens om 7.56 uur de wrakboei van de Empire Blessing passeerde, meldde de officier van de wacht in het deklogboek dat alles in orde was.

Enkele uren later, om 11.30 uur, vond echter een grote explosie plaats, veroorzaakt door een mijn. Onmiddellijk werden alle motoren stopgezet en de kapitein gaf opdracht een noodbericht te verzenden. De reddingsboten werden gereed gemaakt om de passagiers te lossen, van wie er verscheidene gewond raakten door de explosie.

De kapitein gaf de sleepboot Arthur een seintje om zo snel mogelijk langszij te komen, terwijl er voortdurend water in de laadruimen stroomde.

Om 3.30 uur hield kapitein Bakker een bijeenkomst met zijn hoge officieren, en er werd besloten het schip op een zandbank zes kilometer verderop te laten stranden, zodat het op een later tijdstip kon worden geborgen. Het werd op sleeptouw genomen naar de zandbank en strandde.

In de daaropvolgende dagen werden verschillende pogingen ondernomen om het schip te redden, maar helaas kwam er een zware storm door die het in tweeën brak. Op 3 september werd het als totaal verlies afgeschreven.

Er werden pogingen ondernomen om zoveel mogelijk van het schip te redden: de kompassen, telegrafen, radioapparatuur en verrekijkers. Zelfs het tafelzilver dat kon worden bereikt, werd van de ondergang gered. Door de jaren heen zonk het schip steeds dieper in de Noordzee en raakte uiteindelijk in de vergetelheid.

EEN DUIK IN HET ONBEKENDE

Toen ik op 29 mei 1991 mijn eerste duik maakte op het wrak van de Christiaan Huygens, had ik niet kunnen vermoeden dat dit wrak mij vele jaren later nog steeds zou boeien.

De eerste duik was echter geen succes. We hadden geen GPS-navigatiesystemen en het was een uitdaging om het wrak te vinden met alleen een kompas en een kaart.

We hadden echter geluk toen we verschillende boeien volgden toen een kleine vissersboot voor anker lag op het wrak. Snel gooiden we het anker uit en maakten ons klaar om te verkennen.

Terwijl ik langs de schietlijn afdaalde, voelde ik een zeer sterke stroming en werd het zicht tot nul gereduceerd. Ik besloot het anker los te maken en we hielden er mee op.

We gaven echter niet op en keerden dat seizoen vele malen terug naar het wrak. De ene dag vonden we het zicht onder water beter dan de andere, en langzaam leerden we het wrak kennen.

DE EERSTE BRONZEN STANDBEELDEN

In het seizoen 1992 doken we weer regelmatig op het wrak. Op een dag in juli, op een diepte van 20 meter, werd mijn nieuwsgierigheid gewekt door een bronzen ring die uit het zand stak.

Toen ik mijn duikmes gebruikte om het op te ruimen, verscheen er een figuur met drie naakte vrouwen. Naarmate ik dieper groef, werd een prachtig bronzen beeld zichtbaar.

Terug op de boot werd de vondst bestudeerd en we dachten dat het hoogstwaarschijnlijk een lampvoet was. Ik had mijn haspel naast mijn vondst laten liggen en kort daarna vond mijn maatje vlakbij een beeldje van een kat. Enkele weken later vonden we ook een beeldje van een uil.

Op verschillende plekken werden ook andere voorwerpen gevonden, zoals zilveren schalen en porselein. In de daaropvolgende jaren heb ik veel duiken op de locatie gemaakt, ook al gaf ik prioriteit aan andere wrakken.

ONDERZOEK IN HET ARCHIEF

In 1999 had ik wat meer tijd en daarom ben ik na een tip op onderzoek gegaan in het Nationaal Archief in Den Haag.

Hier vond ik een boekje met foto's van de verschillende compartimenten van het schip en een beschrijving van het interieur.

Dit document identificeerde de bronzen beelden die in de eersteklas eetzaal werden gebruikt; ze waren gemakkelijk herkenbaar als degene die we hadden gevonden.

Het bronzen beeld met de drie naakte dames stond op een ebbenhouten bijzettafeltje langs de muur, en er stond ook nog een tweede beeld. Tussen de beelden hing een wandtapijt met een voorstelling van Parijs in de tijd van Christiaan Huygens [een 17e-eeuwse Nederlandse natuurkundige]. De beelden zijn gemaakt door de beroemde Nederlandse beeldhouwer Lambertus Zijl in opdracht van de scheepsinterieurontwerper Lion Cachet.

De interieurdecoratie en sculpturen zijn ontworpen in de hedendaagse art-decostijl. Deze kunstvorm ontstond begin jaren twintig in Parijs en onderscheidde zich door de strakke lijnen in het ontwerp.

In een ander archief vond ik zelfs het originele bestelformulier voor het gieten van de beelden bij de Belgische gieterij Fonderie Nationales des Bronzes. Ze kosten de toenmalige astronomische prijs van 990 Belgische frank per stuk.

Op het formulier stond dat er een meningsverschil ontstond tussen Cachet en de oorspronkelijke opdrachtgevers omdat de beelden naakte dames voorstelden, maar deze waren al gegoten en uiteindelijk toch op het schip geplaatst.

Uit de foto's bleek dat er nog veel meer bronzen beelden op het wrak te vinden waren.

In andere compartimenten, zoals de eersteklas muziekkamer, hing een beschrijving van vijf bronzen panelen met daarop vijf verschillende Nederlandse helden en wetenschappers afgebeeld: Huygens, Michiel de Ruyter, Maarten Tromp, Prins Maurits en Hugo de Groot. De deurpanelen waren versierd met ingelegd tin en beeldden de planeet Saturnus af. De rookkamer was eveneens afgewerkt met bronzen panelen en had een marmeren buste van Huygens.

HET WRAK ZOEKEN

Het was erg moeilijk om precies te vinden waar de beelden op het wrak zouden staan, maar na veel duiken en bestudering van de plannen kon ik me concentreren op een ruimte die de eersteklas eetzaal moet zijn geweest.

Een terugkerend probleem was het anker zo dicht mogelijk bij de plaats van de beelden laten vallen; op een wrak van 170 meter lang was dit geen gemakkelijke taak. Door veel oefenen zijn we echter veel beter geworden in het interpreteren van de sonarbeelden, waardoor het probleem is opgelost.

Wekenlang werd het terrein centimeter voor centimeter uitgekamd, en op 27 juli was het uiteindelijk gelukt en vond ik een bronzen uil en een kat tussen twee balken. De volgende drie dagen vond ik drie andere beelden op dezelfde locatie.

Enkele jaren later vond ik een van de bronzen panelen die hadden gediend als versiering van de steunbalken in de eersteklas eetzaal. Sindsdien hebben ook andere duikers beelden in het wrak gevonden.

DUIKEN DE HUYGENS

In 15 jaar tijd heb ik meer dan 200 duiken op het wrak geregistreerd. Het zicht kan variëren van enkele centimeters tot 8 meter, maar meestal is dat niet zo goed, omdat het schip op een zandbank ligt; dit is ook de belangrijkste reden waarom het moeilijk is om je weg te vinden.

Bij doodtij kunnen lange duiken op het wrak gemaakt worden; Tijdens springtij staat het water echter nauwelijks stil en staat er zeer sterke stroming. De diepte van het wrak ligt tussen de 8 en 25 meter aan de boeg. Ze is verscheurd door golven en stroming, maar het is nog steeds mogelijk om sommige gebieden te betreden met behulp van een haspel.

De motoren zijn nog duidelijk herkenbaar en vormen nu de hoogste punten van het wrak. Op het achterschip staat een kanon, en op de boeg staat nog een mooi kanon op een voetstuk.

Dichtbij dit gebied bevindt zich een munitiekamer, die nog steeds gevuld is met granaten. (Het schip voer tijdens de oorlog als troepentransport.) De kranen die op verschillende locaties op het schip waren geplaatst om vracht op te nemen, zijn naast het wrak gevallen en vormen een prima oriëntatiepunt om je verkenningstocht te beginnen.

De Huygens ligt op 51.37.05 N, 003.16.73 E en is nog steeds een van mijn favoriete wrakken om te duiken, maar het heeft zeker zijn eigenaardigheden!

Het wrak is ook een geweldige schuilplaats voor talloze krabben en kreeften die in het schroot verblijven. Grote scholen zeebaars noemen het ook hun thuis, maar duiken onder zodra er duikers arriveren.

Toen ik dit seizoen mijn eerste wrakduik van het jaar maakte, was het zicht amper 20 cm. Dit maakte verkenning tot een gevaarlijke onderneming en een zekere mate van voorzichtigheid was noodzakelijk.

Het ms Christiaan Huygens is echter een fantastisch wrak om te verkennen, en ik ben er zeker van dat het de komende jaren nog veel meer van zijn geheimen zal prijsgeven.

HET BOEK

De illustraties die in dit fragment uit het nieuwe boek Diving for Treasure worden gebruikt, zijn slechts een selectie – dit hoofdstuk alleen al bevat er 48!

Het boek bevat verslagen van 17 wrakken, waarvan er vele in de Noordzee- en Kanaalwateren liggen. Hoewel ze niet allemaal goud, zilver, munten of edelstenen bij zich hadden, bevatten ze allemaal het soort waardevolle voorwerpen die duikers graag vinden.

Dit is niet zomaar een maritiem geschiedenisboek, want DIVER-medewerker Vic Verlinden en toekomstige medewerker Stefan Panis, beiden uit België, hebben op deze wrakken gedoken, waaronder enkele, zoals de Egypte, die wel 130 meter diep liggen, en hebben schatten blootgelegd. .

Deze zeer ervaren technische duikers hebben hun eigen duikers kunnen toevoegen fotografie in de mix en breng, via verhalen uit de eerste hand, de aanzienlijke uitdagingen over die het duiken op deze schepen met zich meebrengt.

• Whittles Publishing, ISBN: 9781849953252, Softback, 144pp, 17 x 24 cm, £ 18.99