ARCHEOLOGIE DUIKER
MICHAEL PITTEN, een van 's werelds toonaangevende onderwatercameramannen, heeft zijn aandacht verlegd van wilde dieren in helder water naar 18e-eeuws menselijk leven in groene, troebele wateren. Hij legt uit waarom hij van deze gelegenheid gebruik heeft gemaakt
ALS ONDERWATERCAMERAMAN, Ik heb het geluk gehad om te duiken in enkele van de meest ongerepte zeeën en afgelegen omgevingen ter wereld, maar ook om te filmen op locaties waar maar weinigen ooit de kans krijgen om te gaan.
Filmopdrachten aan het Great Barrier Reef voor opnames in een grote BBC Sir David Attenborough-serie; de Solomons en Chuuk om de nasleep van de oorlog in de Koraalzeeën te filmen; en de Galapagoseilanden, opnieuw voor een recente driedelige BBC1-serie.
Duiken aan de Saoedi-Arabische kant van de Rode Zee en in de Saoedische wateren van de Arabische Golf voor National Geographic gedurende meer dan een jaar, waarbij ik de twee zeeën contrasteerde, was ook een zeldzame kans. Grotduiken in Noorwegen, onder het poolijs, de zeemeren van Palau – ze staan allemaal vermeld in mijn logboeken en paspoorten.
Mensen denken misschien dat ik een beetje blasé zou kunnen worden over deze mogelijkheden en het duiken op minder exotische locaties zou mijden, maar ik hou van mijn werk met een passie, en duiken dichter bij huis heeft me nooit afgeschrikt.
Ik ben de eerste om toe te geven dat werken in Britse wateren en proberen verbluffende beelden te maken een aantal uitdagingen met zich mee kan brengen, en nergens meer dan in het Solent Kanaal.
Dit stuk water, bekend om zijn complexe getijden, scheurende stromingen en beperkte zichtbaarheid, is altijd een lastige plek om te filmen. Maar er is een schat aan geschiedenis in deze wateren, die teruggaat tot de prehistorie. Dat maakt de uitdaging zo de moeite waard, en ik zal er nooit genoeg van krijgen.
Zonder twijfel de meest bekende Het schip dat uit de Solent moet worden opgegraven, gehesen en gerestaureerd, is het vlaggenschip van Henry VIII, de Mary Rose. Het was dit schip dat de aanval op een Franse invasievloot leidde, maar in 1545 voor de ogen van de koning zonk.
De Mary Rose, een veteraan van de Tudor-marine, is de kroon op ons maritieme verleden, maar er liggen nog meer wrakken in deze wateren, elk met een ander verhaal. Eén ervan openbaart zich opnieuw aan archeologen.
Op amper vijf kilometer afstand van de historische waterkant van Portsmouth, in de troebele wateren van het oostelijke Solent Channel, ligt het wrak van de Invincible, dat in 1758 zonk. Het was een Frans oorlogsschip dat in 1747 door de Britten werd veroverd.
Haar constructie was zo belangrijk dat ze oorlogsschepen van Britse makelij beïnvloedde tot in de tijd van Trafalgar en daarna. Dit type schip werd de ruggengraat van de Royal Navy.
In maart 2012 nodigde archeoloog en huidige licentiehouder Dan Pascoe, in de voetsporen van de vorige bewaarder-commandant John Bingeman, die deze functie drie decennia had bekleed, mij uit om voor de eerste keer op de Invincible te duiken.
Sindsdien heb ik het geluk gehad betrokken te zijn bij het opnemen van de overblijfselen van dit beroemde gevechtsschip, met als uiteindelijk doel het produceren van een documentaire. Het is een verhaal dat niet kan worden genegeerd, en met elk jaar dat verstrijkt worden verschillende delen van het wrak blootgelegd.
Niets had me helemaal voorbereid op de enorme omvang en schaal van de rompconstructies die uit de zeebodem steken. Op die dag in maart, zo vroeg in het seizoen, hadden we minstens 5 meter zicht, zonder dat kelp het wrak aan het zicht onttrok.
Het was een uitzonderlijke eerste duik, maar er waren er nog veel meer nodig om vertrouwd te raken met deze uitgestrekte duiklocatie. Een groot deel van de romp is bewaard gebleven, de bakboordzijde intact, de stuurboordzijde gebroken en verspreid. Het kan verwarrend zijn om precies te weten waar je bent, maar elke duik laat je beter kennis maken met hoe de Invincible ligt.
Ik heb de zichtbaarheid die dag niet onderschat; dit zijn uitzonderlijke omstandigheden voor het Solent Kanaal. Vaak duik je in een dikke, erwtengroene bouillon met weinig kans om te filmen, maar toen hadden we zo’n goed zicht en ik beoordeel elke duik sinds die opmerkelijke eerste ontmoeting.
We hadden het geluk dat deze omstandigheden tijdens de opgravingen van juni 2017 een paar dagen bijna herhaald werden. Deze nieuwe fase van het onderzoek wordt gefinancierd door een subsidie van £2 miljoen uit boetes opgelegd door het LIBOR-bankenschandaal.
HET PROJECTTEAM wordt geleid door de Maritime Archaeological Sea Trust (MAST) in samenwerking met Bournemouth University en het National Museum of the Royal Navy.
De vondsten, ooit bewaard in de archeologische faciliteit van MAST in Poole, zullen worden tentoongesteld op de Portsmouth Historic Dockyard.
Duikend vanaf mv Avon, een werkschip uit Poole, werken archeologen, militaire veteranen en andere ervaren vrijwilligers samen om het schip op te graven en de vele artefacten terug te vinden die verborgen liggen onder het zand en de sedimenten van de locatie.
In het eerste duikseizoen zijn honderden goed bewaarde artefacten teruggevonden. Deze omvatten leren schoenen voor matrozen, werktuigen voor kanonniers, regimentsknopen, een verscheidenheid aan tuigageblokken en ongelooflijke rollen reservekabel.
Er zat zelfs een handgeschreven houten label met de tekst ‘Mainstay Mainsail Halyards’, het touw rook nog steeds naar de teer die werd gebruikt om het te verstijven en te conserveren.
Bijna 2.5 ton van dat touw is inmiddels gehesen. Die geur brengt je meteen weer tot leven aan boord van dit derderangs oorlogsschip uit het midden van de 18e eeuw.
Hoewel ik in de Solent op veel verschillende wrakken heb gedoken, is de Invincible zo bijzonder. Als u de geschiedenis van het schip kent, kunt u niet anders dan erdoor gefascineerd raken.
Over het gehele boeggedeelte werd een rastersysteem van vierkanten van 3 x 3 meter opgebouwd uit steigerpalen. Het was op deze pleinen dat teams van twee duikers de vier luchtbruggen gebruikten. Het volgen van de gele luchtslangen die over de zeebodem slingeren, leidt je naar de locatie en maakt deze reizen tot een interessant en gemakkelijk woon-werkverkeer. vooral omdat ik de omvangrijke camerabehuizing met flitsers en lampen eraan heb om in de tegemoetkomende stroom te duwen.
Naarmate ik dichterbij kom, groeit mijn verwachting van wat de archeologen zouden kunnen hebben onthuld. Het was spannend genoeg om te zien hoe een volledig intact luikdeksel in bijna perfecte staat werd blootgelegd, maar ik herinner me dat ik naar een ander rooster ging en drie enorme tuigblokken diep in de greppel tegen elkaar zag liggen – een aanblik die me letterlijk de adem benam. Bij elke normale duik zie je dit soort dingen gewoon niet.
Toen ik eroverheen zweefde en het pas opgegraven interieur filmde en de dekken van de Invincible onder me zag opengaan, kreeg ik een echt beeld van de matrozen die ooit over die planken liepen, en van de missie waarmee ze bezig waren.
FRUSTREREND, EN ZOALS ALLES Solent-duikers weten dat zwevende kelp die in de stroming zweeft, voortdurend irriterend is bij het maken van foto's. Je hoeft alleen maar het juiste moment te kiezen om de gewenste foto te maken; er zijn geen kortere routes.
Vierentwintig- en 32-ponder kanonproppen, wederom met de bijbehorende telstokjes, elk geëtst met Romeinse cijfers die de grootte van de proppen aanduiden, werden blootgelegd door de score uit één compartiment. Ze waren gemaakt van stukjes touw en touw en werden gebruikt om de kanonskogel vast te houden en op zijn plaats te laden.
Het is inderdaad een zeldzaam gezicht om deze ruimen met honderden musketkogels te zien bezaaid, met musketvuurstenen ertussen verspreid. Vergis je niet: dit was een schip dat een campagne begon om onze belangrijkste tegenstander – de Fransen – te bestrijden.
Op 19 februari 1758 maakte de Invincible – de eerste van zeven HMS Invincibles die die trotse naam droegen – deel uit van een vloot van acht oorlogsschepen die van Portsmouth naar Nova Scotia zou varen in een tweede poging om het Franse fort Louisbourg in te nemen. Invincible was een integraal onderdeel van de taskforce die er uiteindelijk in slaagde, maar het oorlogsschip heeft het Solent Channel nooit vrijgemaakt.
Een reeks rampzalige gebeurtenissen teistert het schip. Tijdens het wegen van het anker raakten de staartvinnen onder de boeg en toen, terwijl werd geprobeerd het anker vrij te maken, liep het roer vast.
De Invincible bevond zich nu in een gevaarlijke toestand en kon niet sturen. Toen, betrapt door een combinatie van frisse wind, dreef ze het paardenstaartzand op. Ondanks moedige pogingen om haar weer vlot te trekken, waaronder het overboord gooien van zes van haar 24-ponder kanonnen op het bovendek, liep de romp onder water en de wind die nu tot stormkracht was aangewakkerd, draaide haar op haar zij.
Het schip ging verloren en in de daaropvolgende 220 jaar werd het langzaam begraven door het stuifzand en de kiezelstenen, net zoals de Mary Rose twee eeuwen eerder verloren was gegaan.
De romp van de Invincible wordt nu opnieuw blootgelegd. Het zand dat dit schip ooit overspoelde, trekt zich terug terwijl de getijden, stromingen en zware winterstormen het wegvagen. Voor Dan Pascoe vormt dit een dilemma.
Terwijl deze zeldzame kans om de enorme balken en constructie van het schip te zien zich ontvouwt, veroorzaakt dit ook snel de ondergang van het wrak. Omdat de structuur wordt blootgesteld aan de elementen en de acties van houtborende organismen die blootliggend hout doorzeeven, zal het een race tegen de klok worden om zoveel mogelijk op te graven en vast te leggen voordat het verslechtert en wordt opgebroken door de krachten van de natuur.
In een land dat zo intrinsiek verbonden is met de zee, is het blootleggen en behouden van ons maritieme verleden een ambitie die door velen wordt gedeeld. Hoewel het Invincible-project veel aandacht heeft gekregen, heeft nog geen enkele omroep zich gemeld voor een volledige documentaire.
Maar ik laat me niet afschrikken. Naarmate het project vordert, zal ik blijven samenwerken met het archeologische team om de verborgen geheimen van dit schip, die nu worden blootgelegd, te documenteren. Als je terugkijkt op de beelden van de opgravingen van Mary Rose, besef je hoe belangrijk die beelden zijn. Ze zijn niet alleen voor het heden, maar ook een waardevol archief voor de toekomst.
In september 1980 werd Invincible aangewezen als beschermd wrak onder de Protection of Wrecks Act 1973.
In 2013 werd het wrak op de lijst van 10 meest bedreigde erfgoedlocaties van Historic England geplaatst. De duikactiviteiten zullen hervat worden van mei tot juli 2018.
DE HOUTEN WERELD VAN HET ONOVERWINKBARE
door Jessica Berry, Dan Pascoe en Dave Parham
L'ONOVERWINKBAAR, OF ONOVERWINKBAAR zoals ze werd na haar verovering op de Fransen in 1747, was van zo'n innovatief en verfijnd ontwerp dat haar bouw een revolutie teweegbracht in de Britse scheepsbouw. Tegen de tijd van de Slag bij Trafalgar in 1805 waren de meeste schepen met 74 kanonnen, Frans en Brits, langs haar linies gebouwd.
Het schip was experimenteel gebouwd, met veel ijzeren knieën die de romp lichter en sneller maakten en meer kanonnen konden vervoeren. Ze was ook het eerste schip dat de nieuwe lichtgewicht 24-ponder kanonnen testte. We hopen volgend jaar een van deze kanonnen te vinden die overboord werd gegooid toen het schip zonk. Dit zou een bijzondere ontdekking zijn, aangezien bekend is dat er geen enkele is gevonden. Van weinigen was bekend dat ze zelfs maar waren gemaakt.
In 1758 duurde het ruim twee en een halve dag voordat Invincible zonk. Eerst bleef haar anker in de modder steken en daarna liep ze aan de grond op Dean Sands in de Solent.
Volgens de piloot uit Portsmouth, die nog nooit zoiets had gezien, was het zand tot onvoorstelbare niveaus gestegen, en daarom werden officieren en bemanningsleden vrijgesproken in de daaropvolgende krijgsraad.
Deze zomer vonden de eerste grote opgravingen plaats sinds de opgravingen van commandant John Bingeman in de jaren tachtig. Dit eerste seizoen werkten we in de boeg, een gebied dat als het meest kwetsbaar wordt beschouwd door stormen.
Het bouwwerk bevat de opslagruimten voor de bootsman, de timmerman en de kanonnier op het orlopdek, en ook voorwerpen uit de algemene opslagruimten in het ruim.
We hebben een flink aantal regimentsknoppen gevonden, waaronder die van de Coldstream Guards – het regiment was toen nog niet bekend in Canada, dus deze vondst is momenteel een intrigerende puzzel.
In de scheepsopslag werden ruim honderd stukken geweer gevonden – die leken op leeggelopen, doorweekte egels en waarschijnlijk net zo scherp waren. Dit zijn ballen van eikenhum die de patroon en het schot op hun plaats houden wanneer ze worden geladen.
Sommige vonden we compleet met telstokjes die het type wapen aanduidden waarmee ze gebruikt moesten worden. Sommige gemarkeerd met XXIIII of XXIV gaven aan dat ze voor het 24-ponder kanon waren.
De houten wereld, zoals het leven aan boord van de Royal Navy in de 18e eeuw bekend stond, kwam deze zomer tot leven met een aantal perfect intacte artefacten, waaronder tuigageblokken, katrolschijven, loopstokken, spoelen met tampions en een 24-ponder rammerkop.
Op unieke wijze bevat Invincible, in tegenstelling tot de HMS Victory, het huidige beroemdste intacte schip uit de 18e eeuw op de historische scheepswerf van Portsmouth, al zijn voorraden en persoonlijke bezittingen vanaf de dag dat ze verdwaald was. Een deel van het tuigage dat we aantroffen, lag bijvoorbeeld nog opgerold aan dek. We hebben ook een aantal leren schoenen gevonden en een intacte fles, nog steeds voorzien van een kurk.
Bij daaropvolgende opgravingen zullen we ons uitbreiden naar een gebied aan de onderkant van het schip. Deze is nooit opgegraven. We hopen de opname van de samenhangende bakboordzijde te kunnen voltooien en de manier te bestuderen waarop het schip in de jaren 1750 werd herbouwd.
Op elk niveau dat we uitgraven wordt 3D-fotogrammetrie uitgevoerd, zodat de details beschikbaar zullen zijn om te bestuderen en ook zullen dienen om het huidige 3D-spoor van de locatie te ontwikkelen.
Nu het eerste seizoen is voltooid, worden artefacten bewaard en vastgelegd in het Archeologisch Centrum van de Maritime Archaeology Sea Trust in Poole.
Deze post-opgravingsfase zal worden uitgevoerd met de hulp van vrijwilligers van de diensten en ex-diensten en kansarme jongeren, die de belangrijkste begunstigden zijn van de LIBOR-subsidie.
