De kleinste regio van Finland beschikt over een onderwaterwrakmuseum dat duikers gegarandeerd zal fascineren vanwege het niveau van conservering dat de lokale omstandigheden bieden. Technisch duiker KIERAN HATTON vult zijn laarzen
VELE JAREN GELEDENIn een sterrenstelsel ver ver weg, toen we dag en nacht niet direct toegang hadden tot informatie binnen handbereik, las ik een artikel over duiken in de Oostzee.
Een paar jaar (hoesten, twintig...) later merk ik dat ik een groep van negen mensen uit Groot-Brittannië leid om te duiken naar enkele wrakken op en rond de Åland-eilanden.
Åland strekt zich uit van de oostkust van Finland naar de westkust van Zweden en overbrugt de kloof tussen de Oostzee en de Botnische Golf. Het is een autonoom deel van Finland, maar Zweeds is de lokale taal, en het zou eerlijk zijn om te zeggen dat de regio een stukje geschiedenis kent.
De Oostzee heeft een enorme aantrekkingskracht op de enthousiaste wrakduiker. De stille, donkere, brakke en anoxische diepten bieden een bijna perfecte omgeving voor het behoud van gezonken schepen.
Onze duiken in Åland zouden plaatsvinden op een mix van oorlogswrakken en zeilschepen uit een tijd dat de eilanden de windjammer-hoofdstad van de wereld waren.
Doordeweeks zouden onze belangrijkste duiken van de dag in het dieptebereik van 25-65 meter liggen. We hadden er allemaal voor gekozen om deze week met rebreathers met gesloten circuit te duiken, maar het duikcentrum is zeer goed ingericht voor duiken in open circuit, en de duiken konden gemakkelijk met bellenblazen worden gemaakt.
Omdat we zaterdagavond laat aankwamen, stond zondagochtend alles in het teken van ontbijt en voorbereiding van de uitrusting. We zouden slechts één keer in de middag duiken.
De Plus is een van de beroemde windjammers van Åland, een driemastzeilbark gebouwd in 1885 en vergaan in 1933.
Reders in Åland hielden zich langer vast aan de dagen van zeilen dan de meesten, kochten goedkope zeilschepen op toen het stoomtijdperk de overhand kreeg en zeilden ze op de beroemde graanroutes van Zuid-Australië terug naar Lizard Point in Groot-Brittannië. Dit ging door tot vlak na de Tweede Wereldoorlog!
Duikers die bekend zijn met Salcombe herkennen misschien de naam Herzogin Cecilie – dit wrak was een Åland-schip en de geborgen accommodatie vormt nu het middelpunt van het maritiem museum in Mariehamn, Åland.
Plus had geprobeerd op tijd voor Kerstmis terug te keren naar Mariehamn, maar omdat er geen piloten beschikbaar waren, koos de kapitein ervoor om de laatste doorgang zonder hulp te maken, en hij verging toen hij bijna thuis was. Het schip maakt een gemakkelijke lokale duik, en een beschutte duik als het slecht weer is. We hebben er de eerste en laatste dag in gedoken.
Als je na 20 meter bij de achtersteven aankomt, is het eerste wat opvalt het hout – heel veel! Ik begaf mij snel naar de boeg op 35 meter, op zoek naar de decoratieve versiering op de boegspriet.
Dit zou voor mij het thema zijn voor het duiken van deze week, detail. Heel veel details – het niveau van conservering is niet van deze wereld.
De drie masten van Plus vormden een gevaar voor de navigatie en werden daarom enkele meters boven dekniveau weggeblazen, hoewel ze, terwijl we langs het dek zwommen, in alle opzichten nog steeds aanwezig en correct waren, met een groot deel van het tuigage op zijn plaats.
Planken zijn misschien van hun plaats gesprongen, maar sommige hebben nog steeds de zwaluwstaartverbindingen waardoor het lijkt alsof ze weer naar binnen kunnen worden geduwd. Het gereedschap ligt klaar in de werkplaats; Ik ben er zelfs van overtuigd dat er nog verf op de muren zat.
Verscheen in DIVER december 2017
HET WEER dicteerde dat we de laatste ochtend voor een middag kitdrogen terug moesten naar de Plus. Ik had moeite om me voor te stellen wat ik ging doen nadat ik er op de eerste dag zo'n geweldige duik op had gehad, maar na een week duiken en nu mijn Baltische blik erop gericht was, bleek het de tweede keer nog beter te zijn.
De zinsnede ‘Het is Baltisch daar…’ roept niet bepaald een warm gevoel op, maar we waren allemaal aangenaam verrast door de omstandigheden die we aantroffen.
We waren volledig voorbereid op zeer koude omstandigheden, maar een bezoek in augustus hielp echt met de watertemperaturen.
Het oppervlak tot ongeveer 12 meter was 14°C, daarna was het vanaf 35-40 meter 8°C en beneden 4 meter 5-40°C. Dus warmer water dan verwacht voor deco was een enorm positief punt, maar de wisselwerking was dat het water groener was dan het had kunnen zijn, en het uitzicht leek meer op dat wat we thuis gewend zijn.
Toen ik na 50 meter onderaan de shotline aankwam om met de Balder te duiken, wist ik dat het een goed idee was om naar de Oostzee te komen. Het schot werd vastgebonden aan de gevallen achtermast en onmiddellijk zichtbaar was de balustrade die de vrachtruimte scheidde van de bemanningsruimte, met de treden naar de cabine eronder op hun plaats.
Het achterdek is het kenmerkende gebied van de Balder, met het hoofdroer nog rechtop en intact, en de bel op het dek vlakbij. Het grootste deel van mijn duik heb ik hier met mijn camera doorgebracht, waardoor er slechts een korte tijd overbleef voor een snelle duik rond het voorste accommodatiegebied, waar nog steeds stoelen, schragen, flessen en de overblijfselen van de navigatielampen staan.
De tijd ging maar al te snel; hoewel niet zo snel als wanneer ik met 54 knopen terugkeer naar de haven, de snelste die ik ooit in een duikboot heb gezeten. Het was een fantastische dag!
De wrakken profiteren van het zeer stille, bijna frisse zuurstofloze water. Wezens die normaal gesproken hout zouden vernietigen, en zuurstof die roesten zou bevorderen, zijn schaars. Waar de woeste Atlantische Oceaan de ketels van een eens zo grote oceaanstomer over de zeebodem kan laten rollen, worden deze wrakken met rust gelaten.
Het andere gevaar voor wrakken komt uiteraard van duikers. Alle Åland-wrakken zijn ‘alleen kijken’: er worden geen artefacten verwijderd, en dit is geen nieuw beleid.
Vergeleken met bijvoorbeeld Portland zijn de aantallen duikers erg laag, en de wrakken zijn al zolang niemand zich kan herinneren onaanvaardbaar. De regering wil haar erfgoed en haar toerisme graag beschermen.
Notung was een primeur voor mij – ik heb nog nooit eerder gedoken in iets dat door Russische actie tot zinken is gebracht. Ze was tijdens de Eerste Wereldoorlog onderweg vanuit Turku toen ze werd verrast door Russische bommenwerpers. Ze vielen aan met bommen en torpedo's, waarvan er één haar achtersteven raakte en haar tot zinken bracht.
De bemanning vertrok in reddingsboten en kwam onder machinegeweervuur te liggen, maar volgens de legende ontsnapten ze over het ijs en de sneeuw en verstopten ze zich indien nodig onder witte lakens.
De wind stond in een slechte richting vanuit onze thuishaven, dus stelden schippers Mattias en Fredrik voor om de boten naar de andere kant van het eiland te slepen en te water te laten, waar we in meer beschutte omstandigheden zouden kunnen duiken. Winnaar!
Het zou eerlijk zijn om te zeggen dat de Notung mij versteld deed staan. Dit stoomschip, gebouwd in 1882, is vergelijkbaar met honderden die in Groot-Brittannië tot zinken zijn gebracht, behalve dat het wrak er net zo intact uitziet als de dag waarop het schip zonk.
Het bevindt zich in een gebied met slecht zicht – ik schat het op 1-5 meter, afhankelijk van het deel van het schip – en is erg donker.
De tijd die ik doorbracht met zwemmen rond de wrakken van Truk bleek hier van onschatbare waarde, en ik kon me snel oriënteren en naar de brug gaan.
Dat lijkt op een museum, met kompas, roerstand en roerstandaanwijzer op hun plaats, de brugbel op het dek gevallen en de telegraaf (compleet met gezicht) opzij.
Toen we met enige moeite vanaf de brug naar achteren liepen, konden we de rechtopstaande trechter en de stoomfluit op hun plaats zien.
Direct voor de trechter bevindt zich de signaalkamer, nog een kompas en de antenne op het dak, en om in de signaalkamer te kijken hoef je alleen maar de deur te openen.
Mijn gedachten opblazen? Terwijl ik dit typ, moest ik een kalmerende gin inschenken!
Terwijl de midscheeps gedeelte is behoorlijk gebroken, de boog is perfect intact. De voorste bel zit op de ankerlier, waar hij van zijn steun is gevallen.
De boegspriet wijst trots naar voren en de naam staat nog steeds in de zijkant van het schip gegraveerd (hoewel sommigen van ons dat hebben gemist). De voorkajuit is er maar is ingestort.
De langere deco gaf ons de tijd om de bezienswaardigheden die we hadden gezien in ons op te nemen voordat de hectische en enthousiaste discussies over wat we hadden gezien weer aan de oppervlakte begonnen.
• Finn Air vliegt van Londen Heathrow of Manchester naar Helsinki en vervolgens verder naar Mariehamn, Åland.
De regionale vlucht drijft de prijs van de reis omhoog, en retourvluchten lagen tussen de £ 500 en 550, afhankelijk van wanneer geboekt werd en de hoeveelheid bagage. Kevin onderbrak zijn terugreis om Helsinki te bezoeken.
Het Baltic Scuba-duikcentrum zorgde voor flessen en Sofnolime en regelde accommodatie in nabijgelegen chalets, balticscuba.com (je hebt Google Translate nodig!).
Een realistisch deur-tot-deur budget voor deze duik-rebreathers is £2000-2500 – qua kosten een reis uit de A-lijst, maar het is duiken uit de A-lijst!
Ik heb een uur doorgebracht op de Notung met een maximale diepte van 45 meter, maar het is gewoon niet genoeg, ik heb niet eens aan de oppervlakte gekrabd. Er is mij verteld dat het zicht in zeer zeldzame gevallen tot 10 meter helder wordt, dus het zou de moeite waard zijn om de duik te herhalen in de hoop dat te ervaren.
Ik heb heel veel geluk met de duiken die ik mag maken, en ik maak me vaak zorgen als ik te horen krijg dat we naar een wrak gaan dat maar 50 meter lang is, en ik dacht op dat moment “wacht even”.
Het weer had de richting bepaald waarin we moesten gaan en het was een late start, maar wat een juweeltje!
Hindenburg was een ijsbrekersleepboot (het kan behoorlijk koud zijn in deze streken) en ze voerde ook mijnbeschermingswerkzaamheden uit. Het was natuurlijk een mijn die haar tot zinken bracht.
Ons was verteld dat we moesten uitkijken naar de ‘roer die naar ons gloeide’, wat voor mij als een uitnodiging klonk. En ja hoor, de bovenbouw is nog steeds zeer intact, en als middelpunt gloeit de roer inderdaad – het gebrek aan mariene groei betekent dat het koper er nog steeds uitziet alsof het gepolijst is.
In de buurt zit een klok, een duidelijke primeur voor mij onder water. De Hindenburg beschikt ook over drie telegrafen, een lampenkastje, een stoomfluit en een misthoorn.
Op de trap naar de achterkajuit zitten nog steeds de houten panelen, verlicht door de aanwezige patrijspoorten – fantastisch! Ik kan nog wel even doorgaan, maar ik ken het woord uitkering niet.
Een andere varende bark die door een navigatiefout tot zinken is gebracht, de Hindenburg ligt niet ver van de Balder.
Sverre is iets dieper op 58-70 meter en ligt in kristalhelder maar zwart water. Het schot kwam terecht in het ruim (Sverre vervoerde schroot) en de zijkanten van het schip zijn daar naar buiten gevallen.
We kregen te horen dat er twee klokken op dit wrak zaten, één aan de achtersteven en één aan de boeg, maar die richting de achtersteven gingen. Ik kon me nooit echt oriënteren en kon de bel niet vinden. Terwijl de tijd snel verdween, ging ik verder.
VERDER
Zeilbark met ijzeren romp
GEBOUWD: 1885, Blohm & Voss, Hamburg, Duitsland
AFMETINGEN: 1251 ton (BRT), 69 x 11 m
VERLOREN: 13 december 1933
SPOEDIG
Zeilbark met houten romp
GEBOUWD: 1922, Lemland, Åland, Finland
AFMETING: 45 x 11m
VERLOREN: 10 oktober 1928
NOTUNG
Stalen stoomschip
GEBOUWD: 1882, Sir Raylton Dixon & Co, Middlesbrough, VK
AFMETING: 1278 ton, 76 x 8m
VERLOREN: 24 januari 1941
HINDENBURG
Stalen ijsbreker met stoomaandrijving
GEBOUWD: 1916, Oder Werke, Stettin, Duitsland (nu Szczecin, Polen)
AFMETING: 670 ton, 51 x 13m
VERLOREN: 9 maart 1918
SVERRE
Stoomzeilschip met composiet romp (motor verwijderd voordat het zonk)
GEBOUWD: 1872, Uusikaupunki, Finland
AFMETING: 48 x 8m
VERLOREN: 7 november 1941
