Onderwateropgravingen in de buurt van de duikbestemming Kaş aan de Middellandse Zeekust van zuidwest-Turkije hebben een 1,100 jaar oud scheepswrak aan het licht gebracht, evenals een verzegelde amfoor waarvan de inhoud nog niet helemaal is onthuld.
Amforen die meer dan een millennium bewaard zijn gebleven met hun inhoud intact, zijn uiterst zeldzaam, en dit exemplaar zou een primeur zijn voor Turkije. De amfora is inmiddels geborgen en geopend, maar de resultaten van de analyse van de kleiachtige inhoud worden nog afgewacht.
Een archeologisch duikteam van twintig man van de Akdeniz-universiteit, onder leiding van universitair hoofddocent Dr. Hakan Öniz, heeft het wrak opgegraven in opdracht van Antalya-museum, als onderdeel van een initiatief van het Ministerie van Cultuur en Toerisme genaamd “Legacy for the Future Project”.
Het koopvaardijschip lijkt vanuit Gaza in Palestina te zijn vertrokken en is vervolgens bij Kaş in een storm terechtgekomen. Afgaande op het ontwerp van de amfora wordt aangenomen dat het een lading vervoerde die voornamelijk uit olijfolie bestond. In maart werd bekendgemaakt dat er in een amfora op de wraklocatie olijfpitten waren gevonden.
Het wrak ligt vlak bij het eiland Besmi op een diepte van ongeveer 45-50 meter. Het team heeft gebruikgemaakt van een ROV en duikapparatuur om de tijd dat het wrak op de bodem blijft te maximaliseren.
Ingewikkeld proces
De amfora werd naar het Onderwaterarcheologisch Laboratorium van de universiteit gebracht, waar het een uur duurde om de inhoud te openen en te bemonsteren. De analyse zou echter een ingewikkeld proces zijn vanwege de lange tijd dat de kruik onder water heeft gelegen.
Volgens Prof. Öniz zou het gebruikt kunnen zijn om olijfolie, olijven, wijn en vissaus te vervoeren garum of iets heel anders. "De opening was spannend, maar wachten op de uitslag is nog spannender", zei hij.
Olijfolie was destijds het belangrijkste exportproduct van Gaza, en men dacht dat Palestijnen in de 9e en 10e eeuw geen wijndrinkers waren, maar het schip heeft waarschijnlijk in verschillende havens tussen Gaza en Kas aangemeerd. Als er wijn werd vervoerd, kwam die waarschijnlijk uit Turkije.
De voorwerpen die uit het wrak van Kaş zijn geborgen, worden waarschijnlijk tentoongesteld in het toekomstige Mediterraan Onderwater Archeologisch Museum in Kemer.
Ook op Divernet: 10,000 keramieken gevonden op oud scheepswrak in de Middellandse Zee, Duikers vinden dolk op 's werelds oudste koopvaardijschipwrak, De identiteit van het wrak in de Zwarte Zee wordt verborgen door spooknetten
Dat is een interessante vondst. Maar als duikers zouden we beter moeten weten dan de meesten hoe vreemd deze ontdekking is. Het zinken van de amfora (en het daaraan vastzittende schip) heeft een broze, stijve vaartuig (amforen zijn gemaakt van gebakken klei) gevuld met een vloeistof en (waarschijnlijk) een gasbel. (Ooit geprobeerd een fles helemaal te vullen, zonder gasbel? Met een mooie, makkelijke schroefdop. Probeer het nu eens met een met was doordrenkte houten stop, en nog meer was om de bovenkant van de stop af te sluiten. Lastig!)
Neem nu het afgesloten, stijve, broze vat, met daarin een vloeistof en een gasbel. En je verhoogt de buitendruk van één atmosfeer (plus of min ongeveer 10% afhankelijk van het weer) binnenin (hoe lang een schip ook zinkt – minuten of tientallen minuten?) tot 10 of 5 bar buitendruk. Maar zelfs als het afdichtingsmateriaal enigszins buigzaam is en de gasbel klein, kan de interne druk in de amfora slechts met een fractie van een atmosfeer toenemen. We hebben deze berekeningen gedaan in het onderdeel "gaswet" van onze duikopleiding. Dit is wat er (in omgekeerde richting) gebeurt met de gasbel in ons bloed, als we onze decompressieberekeningen niet correct hebben uitgevoerd. We weten dat dit potentieel slecht nieuws is.
Nadat het 1100 jaar op de zeebodem had gelegen (wat nogal buiten onze decompressietabellen valt), haalden ze het vervolgens terug naar de oppervlakte. Aangezien de afdichting waarschijnlijk in de eerste eeuw of zo voldoende lekte om de druk met de zeebodem in evenwicht te brengen, betekent dit waarschijnlijk dat de druk in de opstijgende amfora de externe druk aanzienlijk overtrof toen de hefballon (of ROV) opsteeg. Voor dingen zoals gebakken aardewerkproducten is dit niet goed. Toen ik gesteentemonsters in oliebronnen aan het boren was, hadden we strikte regels over het langzaam doorboren van de gesteentemonsters door de laatste 4 of 5 km van de zeewaterkolom. En iedereen raakte erg geïrriteerd door de vertraging van een dag "decompressietijd" voor de gesteentemonsters. Ik heb vrienden in de commerciële duiksector, voor wie een week decompressie (in de "pot", niet in het water; maar desalniettemin een week) standaard is. Het naar de oppervlakte brengen van dit onder opgeslagen druk staande, potentieel explosieve vaartuig moet een langdurig proces zijn geweest.
Tot nu toe zijn we ervan uitgegaan dat de inhoud niet is veranderd. Dat is... optimistisch, tot het uiterste. Het heeft op een druk van ongeveer 4 of 5 bar gestaan, met wat zeewater in contact met de oorspronkelijke inhoud. Gaat er een reactie plaatsvinden? Over 11 eeuwen? Wie weet. Zal een reactie gassen produceren? Of een deel van de vloeistoffen omzetten in dichtere vaste stoffen, en de druk in het vat verlagen. We hadden een hele reeks procedures om dat ook voor oliebronmonsters te onderzoeken - we noemden het "headspace-analyse" - omdat we gassen in de "headspace" boven een gevuld monster onder druk analyseerden. Maar we zouden daar toegang toe krijgen via een klep die we in de apparatuur hadden ontworpen voordat we het "naar beneden" stuurden. De ontwerpers van deze amfora hebben dat waarschijnlijk niet meegenomen. Wat het doorboren van de afdichting... ergens tussen uitdagend en eng maakt.
Ik ben nog verbaasder dat ze het intact aan de oppervlakte hebben gekregen.
Er zit veel meer achter dit verhaal dan op het eerste gezicht lijkt. En als gediplomeerde duikers zouden wij daar beter inzicht in moeten hebben dan de gemiddelde mens. Het zou zelfs de basis kunnen vormen voor een aantal uitdagende examenvragen voor cursisten. Mocht je je sadistisch voelen.