EKREM PARMAKSIZ is een onderwaterfotograaf die gespecialiseerd is in haaien. Waar hij ooit genoot van de rust van de wereld onder de golven, maakt hij zich zorgen dat de gemakkelijke toegang tot goede camera's die wereld verandert in een hectische contentmijn. Is de geest al uit de doos? Wat moet je doen? helpen denken?
Voordat ik de duikwereld betrad, voelde de oceaan altijd als een verre planeet. Tijdens mijn jeugd was de onderwaterwereld iets om van een afstandje te bewonderen, via tv-documentaires. Prachtig, mysterieus en een beetje intimiderend.
Ik ben er niet mee opgegroeid, ik kon van nature niet zwemmen, maar er was iets in de stilte beneden, de gewichtloosheid, de wereld die net onder de golven verborgen lag: het trok me aan.
De eindeloze blauwe koraaltuinen en scholen vis die als zilveren stormen rondzweefden, waren niet de enige attracties voor mij. Ik was al sinds mijn kindertijd aangetrokken tot haaien. Niet op de typische manier van sensatiezoeken, Bek-geรฏnspireerde manier, maar dan iets diepers.
Terwijl andere kinderen doodsbang waren bij films of beelden van rijen scherpe tanden, was ik degene die door encyclopedieรซn bladerde, haaien schetste in de kantlijn van mijn schriften en smeekte om documentaires over haaien op tv te mogen kijken.
Er was iets aan hen: krachtig, oeroud, onbegrepen. Ze waren voor mij niet zomaar roofdieren, maar symbolen van een wilde wereld die miljoenen jaren had overleefd. Ik beschouwde ze niet als monsters. Ik zag er mysterie in.
Ik herinner me dat ik in de jaren negentig een scรจne zag in een natuurdocumentaire waarin duikers omringd waren door haaien. Het water was stil. De haaien gleden als spoken om hen heen. Ik moet die beelden wel twaalf keer hebben teruggespoeld. Ik wil erbij zijn, dacht ik. Ik wil ze begrijpen, niet bang voor ze zijn.
Gewoon duiken
In eerste instantie wilde ik gewoon duiken. De oceaan is een wereld die de meeste mensen nooit echt ervaren. Ze zien het oppervlak โ golven, reflecties, kleuren โ maar horen de stilte eronder niet, of zijn getuige van de kleine drama's van het leven op een rif: een clownvis die zijn thuis verdedigt, een schildpad die door een zonnestraal glijdt, een rifhaai die als een vraagteken door het blauw snijdt.
Het beginpunt was om het water dicht om me heen te voelen, gewichtloos te zweven tussen de wezens die ik alleen in boeken en op schermen had gezien. Maar ergens tussen mijn eerste en mijn honderdste afdaling besefte ik dat alleen zien niet genoeg was. Ik wilde het me voorstellen.
Ik was niet van plan om onderwaterfotograaf te worden. Ik pakte een camera niet op om kunst te maken, tenminste niet in het begin, maar om te herinneren.
Toen werd het een manier om te vertalen: momenten die te fragiel, te vluchtig waren, vastleggen en ze net lang genoeg bevriezen zodat anderen konden zien wat ik zag. Verwondering. Stilte. Leven.
Onderwaterfotografie Het ging niet om de perfecte foto. Het werd een manier om ontzag te vertalen โ een manier om een โโstukje stilte en mysterie terug te brengen voor anderen. Elk beeld was een gesprek: niet alleen "kijk eens wat ik zag", maar "kijk eens wat we dreigen te verliezen".
Surrealistische blues
Het is meer dan 18 jaar geleden dat ik begon als onderwaterfotografie kunstenaar. Wat begon als een poging om de surrealistische blauwtinten van de zee vast te leggen, groeide al snel uit tot een obsessie rond de haaien. Een simpele passie was al snel uitgegroeid tot een doel.
En ergens tijdens dat proces besefte ik dat ik geen duiker met een camera was geworden, maar een verhalenverteller, die toevallig in het blauw werkte.
Er was een tijd dat ik dook voor de stilte, maar met het verstrijken van de jaren is er iets veranderd. Die ononderbroken interactie met het onderwaterleven begon te vervagen en werd steeds moeilijker te vinden.
De stilte die me ooit omhulde toen ik zweefde tussen water en gewichtloosheid, wordt nu verstoord door iets dat excessief is: het constante gebruik van GoPro's, de rode gloed van platenlampen, de strijd om "nog maar รฉรฉn foto".
Overal ter wereld zie ik deze videocamera's โ op stokken, met knipperende lampjes, mensen die zich niet zozeer bewegen om het rif te observeren, maar om het vast te leggen.
Nog niet zo lang geleden was het meenemen van een camera tijdens een duik een keuze โ iets wat alleen was weggelegd voor mensen met training, geduld of een doel. Nu wordt het bijna verwacht. Een GoPro aan elke duik. maskeren-riem, een koepelvormige poort in elke hand, flitsende lichtjes terwijl de onderwaterpaparazzi aan het werk gaan. Soms voelt het alsof er meer actiecamera's dan vissen onder water zijn.
Duiken gaat steeds minder om de duik zelf en steeds meer om de inhoud. Overal waar ik kijk zie ik weer een camera op een stok en weer een duiker die zich meer richt op de beelden dan op het moment zelf. Het is alsof het rif een filmset is geworden, met elke schildpad als beroemdheid, elke haai als een vluchtige cameo, elk koraalhoofd als achtergrond.
Masker af, camera uit
Tijdens mijn eerste duiken, voordat ik รผberhaupt een camera had, voelde alles heilig. Stil. Ongefilterd. Ik dacht niet na over hoeken of beeldmateriaal, ik was gewoon met grote ogen aan het zweven in een wereld die er niet om gaf of ik keek.
Nu? Ik heb duiken gemaakt waarbij mensen nauwelijks oogcontact met de oceaan maakten. Masker naar beneden, camera uit, op jacht naar clips als onderwater-influencers.
Ik heb duikers zich een weg zien banen naar een zeepaardje, zich zien verdringen bij een schoonmaakstation of centimeters boven het rif zien drijven, puur voor de "beste foto", terwijl het rif zijn adem inhoudt en de vissen zich verspreiden. Waar de GoPro vroeger een hulpmiddel was, voelt het nu als een reflex.
Ik ben verre van anti-camera โ hoe zou ik dat ook kunnen zijn, met een zeer professionele full-frame camera? โ maar hoe meer ik duik, hoe meer ik verlang naar die stille, niet-geregistreerde momenten, het soort dat niemand anders ooit zal zien. De momenten die geen bewerking, publicatie of goedkeuring nodig hebben, alleen een herinnering.
Wanneer camera's overal zijn, wordt aanwezigheid zeldzaam. Groepsduiken lijken meer op drijvende filmsets. Ik heb duiken gemaakt waarbij duikers zich zonder blikken of blozen langs naaktslakken worstelden, schildpadden achtervolgden en op enkele centimeters afstand van een koraalduivel zweefden, alleen maar om de perfecte foto te maken.
Ik begrijp de aantrekkingskracht en de drang om dat perfecte moment vast te leggen โ de schildpad die door de zonnestralen glijdt, de haai die vanuit de diepte komt aanwaaien โ sterk. Dit zijn herinneringen die we willen bewaren, delen, bewijzen dat we erbij waren.
Ik heb momenten gehad waarop een perfect kader al mijn gevoel van verwondering leek te bevatten. Maar ergens onderweg voelde het alsof velen van ons stopten met duiken en begonnen met het produceren van content.
De achtervolging
Nu vraag ik me af wat we in dit proces verliezen. Wat me stoort, zijn niet zozeer de camera's, maar de urgentie. De jacht. De manier waarop het ons uit de aanwezigheid trekt. De manier waarop het een stille ontmoeting met een haai verandert in een geรซnsceneerde gebeurtenis. De manier waarop het de intimiteit van een duik versnippert โ hoe we, in plaats van ontzag te delen, concurreren om hoeken.
Duikgidsen waren vroeger gewoon de wegwijzers en wezen op de verborgen dingen die we misschien over het hoofd zagen: een schorpioenvis gecamoufleerd in koraal, een poetsgarnaal die danste in een zeeanemoon, de trage polsslag van een zeekomkommer onder onze vinnenZe waren verhalenvertellers, niet alleen leiders of vertolkers van het rif.
Maar de laatste tijd hebben ze hun handen vol โ niet met leien of rifwijzers, maar met GoPro's. Op stokken, met lampen, in koepelvormige patrijspoorten. Het is tegenwoordig niet ongebruikelijk om een โโgids elk moment te zien filmen, de camera terug te draaien naar de groep voor onderwaterselfies, of een schildpad te zien achtervolgen voor de perfecte clip voor de Instagram-reel van de winkel.
Soms waardeer ik het. De beelden zijn een mooi souvenir, en ze kennen de hoeken goed. Ik ben getagd in prachtig gemonteerde hoogtepunten, en ik geef toe dat het cool is om mezelf te zien zweven in het blauw, omlijst door koraal en zonlicht, als in een natuurfilm.
Maar een ander deel van mij mist het oude tempo. De stilte. De persoonlijke aandacht. Nu is de gids vaak meer cameraman dan natuurkenner. Soms lopen ze voorop met hun GoPro terwijl de groep uit elkaar drijft. Soms filmen ze in plaats van dat ze wijzen op dat zeldzame dier waar ik vlak langs zwom.
Het is niet hun schuld โ het is de cultuur die we hebben opgebouwd. Content is nu betaalmiddel. Winkels willen promotie. Duikers willen souvenirs. En gidsen, die ergens tussen veiligheid, verhalen vertellen en sociale media in zitten, proberen alles te doen.
Ontmoeting met hamerhaaien
Ik kan me een heel vreemde situatie op de Malediven herinneren, toen we een grote school hamerhaaien tegenkwamen, tientallen stuks.
Ze bewegen zich in langzame formatie voort, hun lichamen snijden door het water als oude relikwieรซn, hun hoofden gaan naar links en rechts alsof ze op zoek zijn naar meer dan alleen prooi โ misschien naar vrede.
Raad eens? Twee duikgidsen die stil hadden moeten staan, konden het niet laten om met GoPro's in hun handpalmen naar de school te trappen. Hard. Gretig. Te snel. En toen, in een oogwenk, waren de haaien verdwenen.
Een snelle beweging van hun staart en ze waren weer verdwenen in het niets, alsof ze er nooit waren geweest. De gidsen keerden verlegen terug naar de groep, de camera nog steeds aan het filmen maar leeg.
Terug op de boot benaderde ik hen en citeerde hun eigen woorden: โDe meest onvergetelijke ontmoetingen zijn die waarbij je stil blijft staan โโโ en de oceaan naar je toe laat komen.โ
Er zijn nog andere belangrijke feiten om te overwegen. Overmatig gebruik van onderwatercamera's kan verschillende ecologische, ethische en praktische gevolgen hebben.
Het kan het zeeleven verstoren en fysieke schade aan habitats veroorzaken โ duikers met camera's kunnen per ongeluk kwetsbare en langzaam groeiende koraalriffen aanraken of er tegenaan schoppen. Sommige soorten kunnen te veel gewend raken aan de aanwezigheid van mensen, waardoor ze kwetsbaarder worden voor roofdieren of stroperij.
En populair onderwaterfotografie locaties kunnen overvol raken, wat leidt tot aantasting van het ecosysteem en een afname van de kwaliteit van de bezoekerservaring.
Een soort van magie
Onder water is er een soort magie die niet te vertalen is naar video โ momenten die niet werken voor de camera. Momenten die gewoon... zijnEn ik hoop dat we niet vergeten dat niet alles vastgelegd hoeft te worden.
Sommige dingen ervaar je beter op het moment zelf, in de stilte, in het gezelschap van een rif dat al verhalen vertelde lang voordat wij op 'opname' drukten.
Tegenwoordig houd ik me gedeisd. Ik laat de cameramensen voor me uit zwermen. Ik kijk hoe het rif achter hen weer tot rust komt. Ik luister naar de terugkeer van de stilte.
Want voor mij ging duiken nooit om wat ik mee naar huis kon nemen. Het ging om wat ik achter kon laten โ lawaai, haast, ego โ en wat ik alleen in herinnering kon dragen. De oceaan is geen achtergrond voor content, maar een levende, ademende wereld. En soms denk ik dat hij niet onze beelden verdient, maar onze volledige aandacht.
Het werk van Ekrem Parmaksiz is te vinden op zijn website en op Instagram @ekremcbi, en artikelen op Divernet omvatten DUIKEN SOLO MET DE HAAIEN VAN TIGER HARBOUR en ROGUE SHARKS? WAT GEBEURT ER ECHT IN DE RODE ZEE?
